افغانستان کې معلولې نجونې هم له زدهکړو بې برخې شوي
د طالبانو په بياځلي واکمنۍ کې د نورو نجونو په څېر معلولې نجونې هم له زدهکړې بې برخې شوي دي. په کابل کې د نابینایانو د انستیټوټ يوه زده کوونکې، چې د موضوع د حساسیت له امله نهغواړي نوم یې په راپور کې واخیستل شي وايي: "موږ هلته د قرانکریم او نورو اسلامي مضامینو په حفظ بوخت وو او د دولسم ټولکي له فراغت وروسته به زموږ ټول قران کریم حفظ کېده." دا زده کوونکې وايي، دوی به د مسلکي او تخنیکي ادارې په چوکاټ کې جوړو شویو ښوونځیو او انسټیټیوټونو کې اسلامي، عمومي او حرفهوي زده کړې کولې خو اوس له ټولو دې زدهکړو بې برخې دي. نوموړې وايي: "زموږ نصاب بېل دی موږ ته نور مضامین لکه تاریخ، جغرافیه، ادبیات سانیس ډېر کم درس راکول کېده او ډېر به مو اسلامي تعلیمات، عمومي تعلیمات، حرفه او کمپیوټر زده کاوه." دا وايي، که څه هم له پخوا راهیسې دوی ته پاملرنه کمه وه، خو په خبره یې اوس هر څه په ټپه درېدلي دي. د ننګرهار ولایت د نابینایانو د انسټیټوټ یو زده کوونکی، چې دا هم نهغواړي نوم یې په راپور کې واخيستل شي ازادي راډیو ته یې وویل: "زه او خور مې دواړه ړانده یو، موږ به پخوا یو ځای درس ته تلو، اوس زه ځم خو خور مې نهشي تلی، ډېر خپه یم، موږ خو ړانده یو. یو بل ته کتلای هم نهشو، خو بیا هم ښځې د تک اجازه نهلري." د یادونې ده، چې د معلولینو زده کړې بېلې او ځانګړې دي. نابینایانو ته د ځانګړي خط او هغوی چې نه یې اوري ورته د اشارې په ژبه تدریس کېږي. په کابل کې د نابینایانو د انسټيتوټ یو استاد چې دا هم نهغواړي نوم یې په راپور کې واخلو، د دغو ځانګړو زده کړو په اړه معلومات راکوي. نوموړی وايي: "معلولین ته په نورو کورسونو کې د تدریس زمینه نهده مساعده، دوی ته په خاص طرز باندې زده کړې کېږي، څوک چې دوی ته تدریس کوي هغه باید خاصو تعلیماتو سره بلد وي، باید ګریل خط وپېژني، همداسې د کڼو د استاد باید د اشارې ژبه زده وي تر څو وکولای شي، دوی ته سم درس ورکړي او یوازنی نهاد چې کولی شي دوی سره مرسته وکړي، همدا د تعلیمات خاص انسټیټيوټونه او لېسې دي." د تخنیکي او مسلکي تعلیمات اداره یو خپلواکه اداره ده، چې په پلازمېنه کابل او ولایتونو کې ۱۴۵ انسټیټونه,۲۲۰ لېسې او ټول ۶۴۰۰۰ نجونې او هلکان زده کوونکې لري، شاوخوا ۷۳ بېلا بیلې رشتې لري، خو د شاوخوا ۱۷ میاشتو راهیسې د نجونو پر مخ بندې دي. په کابل کې د دغې ادارې په چوکاټ کې د هغوی چې نهیې اوري یا ناشنوایانو د لېسې یوه زده کوونکې لیدا، چې په اشاره خبرې کوي، ازادی راډیو ته یې په یوې ويډيو کې ویلي، زه ښه احساس نهلرم ځکه ښوونځي ته د تګ اجازه مې نهشته. د لیدا یو ښوونکی د نوموړې د احساس په اړه چې په اشاروي ژبه يې کوي وايي: "زما نوم لیدا دی، زه یوه ناشنوا نجلۍ یم، زه ښه احساس نهلرم ځکه د ښوونځي ته تګ اجازه نهلرم، خو په راتلونکي که د ښوونځي ته تګ هیله لرم چې د ښوونځي دروازې زموږ پر مخ بېرته خلاصې شي." خو د طالبانو تر کنترول لاندې د تخنیکي او مسلکي تعلمیاتو ادارې مالي معین مفتي فضل الرحمن فاضل وايي، چې د معلولو نجونو زده کړو هم تر بل امر پورې اجازه نهشته. نوموړی ازادي راډی راډیو ته وویل: "ټول شاګردان له اول تر دولسم شته او په بېلابېلو رشتو کې کار کوي خو د اناثو برخه متوقفه ده او موږ تر امر ثاني د مشرانو هدایاتو ته منتظر یو او نجونې مختلفو رشتو کې کار کوي خو صقیلې رشتي نجونو ته د فعلاً لپاره متوقفې دي." دا چې کومې رشتې نجونو ته په صقیلو رشتو کې راځي، په دې اړه ښاغلي فاضل زموږ پوښتنه ځواب نهکړه. په افغانستان د طالبانو په بیاځلي واکمنېدو سره له شپږم ټولګي پورته د نجونو ښوونځي تړل شوي دي، د لیندۍ میاشتې په ۲۹مه دوی د نجونو پر مخ د پوهنتونونو دروازې هم وتړلې. که څه هم د نجونو پر زده کړو د طالبانو حکومت دا بندیزونه په کور دننه او بهر په پراخه کچه غندل شوي او پراخ غبرګونونه ښودل شوي، خو طالبانو تر اوسه په دې اړه خپله پرېکړه نه ده بدله کړې.
امريکا: د طالبانو له لوري پر ښځو د کاري بنديز حکم څېړو
له زدهکړو او کاره د نجونو او ښځو د راګرځولو په اړه د غبرګونونو په دوام، د امریکا د بهرنیو چارو وزارت وایي په افغانستان کې د طالبانو له لوري د ښځو په کار د بندیز حکم څېړي. د دې وزارت ویاند نېډ پرایس په یو خبري کنفرانس کې وویل: "موږ د دې حکم اغېزې څېړو. له افغانستان سره د ستر بشري مرسته کوونکي هېواد په توګه موږ پر داسې لارو چارو غور کوو چې پر مټ یې وکولی شو یو پیاوړی او اصولي دریځ خپل کړو. په ورته وخت کې هڅه کوو چې د طالبانو له لوري په دې ناوړه رامنځته شوي چاپیریال کې د بشري وضعیت د لا خرابېدو مخه ونیسو." په ورته وخت کې د افغانستان لپاره د بریتانیې شازدافیر ویلي، طالبانو په خپلې دې پرېکړې سره د هېواد د نیمايي وګړو، میلیونونو خلکو او د افغانستان راتلونکی له خطر سره مخ کوي. هوګو شارتر په خپل ټویټر دا د افغانستان لپاره لویه تراژیدي بللې ده او لیکلي دي چې افغانستان د نړۍ یوازېنی هېواد دی چې ښځې او نجونې پهکې له منځنیو او لوړو زده کړو منع شوي او په دولتي او نادولتي ادارو کې پرې د کار بندیز دی. خو نوموړي لیکلي دي، چې یو شمېر طالب مشرانو ورته په خصوصي توګه ویلي چې پر افغان مېرمنو د محدودیتونو له پراخولو سره موافق نهدي. دی ټینګار کوي چې طالبانو له ښځو او نجونو د تعلیم او کار د لومړنیو حقونو په اخیستو سره، د هېواد د نیمايي وګړو، د میلیونونو خلکو او د هېواد راتلونکی له خطر سره مخامخوي. نوموړي غوښتنه کړې ده، چې نړۍ باید د ښځو د حقونو لپاره لا نور ګامونه هم واخلي. ښاغلي شارتر لیکلی دي: "ملګري ملتونه په ټوله نړۍ کې د بشري حقونو د ساتلو لپاره کار کوي او د نړۍ په ټولو هېوادونو کې د بشري حقونو په برخه کې د شته اندېښنو په اړه مهم راپورونه خپروي، د طالبانو تر واکمنۍ لاندې افغانستان سره هم د ورته معیارونو او د دغه هېواد د نړیوالو مسولیتونو لهمخې چلند کېږي." په ورته وخت کې د ملګرو ملتونو د جنسیتي برابرۍ او د ښځو د پیاوړتیا بنسټ ویلي دي، چې له مرسته رسونکو مؤسسو سره د کارکونکو ښځو له کاره په راګرځولو سره طالبانو د افغانستان نیمايي وګړو ته د مرستو رسول ځنډولي دي، هغه مرستې چې له ترلاسه کولو پرته يې ژوند ناممکن دی. دغه بنسټ په خپل ټویټر لیکلي، د طالبانو دا پرېکړه پر ښځو د دوی په مشارکت ازادۍ او غږ یو شدید برید دی. په همدې حال کې د افغان ښځو لپاره د امریکا ځانګړې استازې رینا امیري ویلي دي، چې پر افغان مېرمنو د طالبانو لهخوا لګول شوي محدودیتونه سیاسي اقدام دی او دیني اړخ نهلري. مېرمن امیري د امریکا غږ ډیوه راډيو سره په یوه ځانګړې مرکه کې، یو وار بیا له افغان مېرمنو او نجونو سره د متحده ایالاتو په ملاتړ ټینګار کړی دی. نوموړې ویلي، د طالبانو د ادعاو خلاف د اسلامي همکاریو د سازمان په ګډون ګڼو اسلامي هېوادونو ویلي دي "هغه څه چې په افغانستان کې د اسلام په نامه کېږي د اسلام پر ضد دي او د طالبانو دا کړنې په ټولو ځایونو کې د اسلام تصویر ته زیان رسوي." طالبانو پر افغانستان د بیاځلي واکمنېدو له پیل راهیسې پر افغان مېرمنو او نجونو ګڼ محدودیتونه لګولي دي. له شپږم ټولګي پورته د نجونو په لومړنیو زدهکړو بندیز، د نجونو په وړاندې د پوهنتونونو دروازو تړل، په دولتي او غیر دولتي ادارو کې د ښځو په کار بندیز، ورزشي او تفریحي پارکونو او عمومي حمامونو ته د مېرمنو د ورتګ مخنیوی او دغه شان له شرعي محرم پرته په لرې واټن سفر او اجباري حجاب هغه محدودیتونه دي چې طالبانو پر افغان مېرمنو وضع کړي دي. د افغان نجونو او ښځو په وړاندې د طالبانو دا پرېکړې په کور دننه او بهر په پراخه کچه غندل شوي او د متحدهایالاتو په ګډون د نړۍ ګڼو هېوادونو ویلي دي چې، د طالبانو دا اقدامات به ناوړه پایلې ولري.
سپينې ماڼۍ مخته اعتراض کوونکي له امريکا کومې غوښتنې لري؟
د امریکا متحدهایالاتو پلازمېنه واشنګټن کې د سپینې ماڼۍ مخته لسګونه افغانان راټول شوي او په افغان نجونو او ښځو په زدهکړو، کار او نورو فعالیتونو د طالبانو لهخوا لګول شوي بندیزونه غندي. د دغو اعتراضونو په اړه مرسلین ارسلا، د ښځو د حقونو له فعالې او د دغه اعتراض له یوې ګډونوالې، حبیبې مر هون سره مرکه کړې. د اغلې مرهون مرکه د لاندې غږيز فايل په کېکاږلو اورېدلی شئ:
پاکستاني چارواکي: روانه اوونۍ افغانستان ته د بندي افغان مېرمنو د استولو پروسه پيلوو
په کراچۍ کې د افغانانو په تېره بیا بندي ښځو او ماشومانو په اړه د شکایتونو له زیاتېدو وروسته اوس چارواکو ژمنه کړې چې افغانستان ته د دغو ښځو د استولو پروسه پیلوي. د کراچۍ په مرکزي زندان کې د چارواکو د معلوماتو لهمخې ۱۲۹ افغان مېرمنې له ۱۷۸ افغان ماشومانو سره بندیانې دي. د کراچۍ د مرکزي زندان یوې افسرې شیبا شاه اسوشیتید پریس سره په خبرو کې وویل: "له دغو ۱۲۹ افغان ښځو ۵۴ یې په دوه میاشتو بند محکوم شوي دي. نور ۷۵ تنه تر محاکمې لاندې دي. دوی په منظم ډول محکمو ته حاضریږي. د جنورۍ په لومړۍ اوونۍ کې به (افغانستان ته) د شاوخوا ۵۸ ښځو د استولو بهیر پيل شي." د اسوشیتید پریس په راپور کې ښکاري چې په یوه لویه خونه کې لسګونه ښځې او ماشومان ایسار دي. ۶۵ کلنه ګُل خدا د پکتیا ده. هغې ویلي سره له دې چې د بند دوه میاشتې یې تېرې کړي خو لا هم نهده خوشې شوې. نوموړې ويلي: "موږ پرېږدئ. موږ دلته د دوو میاشتو څخه ډیر وخت تېر کړ. د خدای په خاطر نور مو پرېږدئ. مهرباني وکړئ موږ خوشې کړئ. موږ خپله دوه میاشتې بند تېر کړ. موږ باید اوس خوشې شوي وای. د خدای لپاره پر موږ رحم وکړئ." ۶۷ کلنه نیلوفر د پروان ده. وايي چې د بېوزلۍ په خاطر له خپلې کورنۍ سره پاکستان ته راغله خو دلته پولیسو زندان ته واچوله. نوموړې وايي: "موږ له افغانستان څخه راغلو. بېوزلي یو. خاوند مې زوړ دی کار نهشي کولی. دوو زامنو مې د خښتو په بټۍ کې کار کاوه. که تاسو نهغواړئ چې موږ دلته کار وکړو بېرته مو افغانستان ته ولېږئ. هلته یو کور لرو. موږ به بېرته کور ته لاړ شو. زه او دوه نږیندې مې ناروغانې یو. د خدای لپاره، موږ خوشې کړئ ترڅو موږ بېرته کور ته لاړ شو." د کراچۍ د مرکزي زندان چارواکو ویلي، ماشومان ځکه په زندان کې دي چې میندې یې بندیانې شوي. دوی منلې چې څه باندې ۲۰۰ افغان ماشومان چې له یو تر اتو کلونو عمرونه لري په زندان کې دي. د پاکستان په سند ایالت کې له څو میاشتو د ناقانونه افغان کډوالو د نیولو عملیات روان دي. پولیسو په دې لړ کې تایید کړې چې د محکمې په امر یې ۱۲۰۰ افغانان چې پاکستان ته د تلو لپاره اسناد نهلري نیولي. بشرپالان او مدافع وکیلان بیا د نیول شویو افغانانو شمېر شاوخوا ۱۴۰۰ تنه یادوي. که څه هم تر دې مخکې ځینې افغان بندیان د بشري حقونو د فعالانو او مدافع وکیلانو په مټ له زندان خوشې شوي خو دا پروسه ډېره ورو مخ ته ځي. د کراچۍ د زندان چارواکو تر هغه وروسته د افغان بندیانو د استولو تازه ژمنې کړي چې په دوی باندې په پاکستان کې دننه فعالانو او ګڼو افغانانو کلکې نیوکې وکړې په تېره بیا چې د وړو افغان ماشومانو عکسونه په خواله رسنیو کې خپاره شول. د افغانستان بهرنیو ډپلوماټیکو ماموریتونو چې په سر کې یې په ملګرو ملتونو کې د دې هېواد دایمي استازولي ده د پاکستاني چارواکو دا چلند له سپکاوي ډک وباله او د بشري حقونو سرغړونه یې یاده کړه. د جمهوریت له وخت پاتې دغو بهرنیو ډپلوماټیکو ماموریتونو او پخپله د طالبانو د بهرنیو چارو وزارت هم له پاکستان په کلکه غوښتي چې د افغان کډوالو د نیولو هڅې بندې او بندیان بېرته خوشې کړي.
رينا اميري: د افغان مېرمنو د کار او زدهکړو د حق د بېرته اعادې لپاره هڅې کوو
د افغانستان د بشري حقونو، ښځو او نجونو لپاره د امریکا ځانګړې استازې رينا اميري ویلي، چې د افغان نجونو او ښځو غږ اوري او د دوی تر څنګ دریږي. هغې په خپل ټوېټر په یوه بیان کې ویلي چې، د افغان نجونو او ښځو د تعلیم او کار د حق د بېرته اعادې لپاره په خپل ټول توان هڅه کوي. هغې همدارنګه د یوه سولهییز او با ثباته افغانستان لپاره د ښځو ونډه مهمه بللې ده. اغلې امیري په خپل ټوېټر هغه شعارونه هم بیا شریک کړي چې د افغان ښځو د تعلیم او کار لپاره جوړ شوي. افغان فعالانو او نجونو د «ټول یا هيڅ» په شعارونو سره په دې وروستیو کې هغو کمپاینونو ته زور ورکړی چې هدف یې د هلکانو تر څنګ د نجونو لپاره د ښوونځیو او پوهنتونو د دروازو پرانیستل دي. شاوخوا ۴۷۰ ورځې کېږي چې په افغانستان کې د نجونو پر مخ د متوسطې او لېسې ښوونځي تړلي او په دې وروستیو کې د طالبانو د لوړو زدهکړو وزارت د نجونو پر مخ پوهنتونونه هم وتړل. په دې سربېره یې په تر ټولو وروستي محدودونکي اقدام کې د هغو لسګونه زرو ښځو د کار مخه هم ونیوله چې په غیردولتي کورنیو او نړیوالو موسسو کې یې کار کاوه. د نجونو د پوهنتونو د تړلو او د ښځو د کار د مخنیوي په خاطر د طالبانو په چارواکو کلکې نیوکې وشوې. د کار د مخنیوي په غبرګون لسګونه بشرپاله او مرستندویه موسسو په افغانستان کې خپل کارونه وځنډول. د نجونو پر مخ د پوهنتونو د تړلو په غبرګون هم د پوهنتونونو لسګونو استادانو استعفاوې ورکړې او سلګونه نارینه محصلینو هم د طالبانو د پرېکړې په غبرګون درسونه پرېښودل او له پوهنتونونو ووتل. ملګرو ملتونو له طالبانو غوښتي چې د نجونو پر مخ د ښوونځیو او پوهنتونو دروازې پرانیزي او هم اجازه ورکړي چې ښځې بېرته کارونو ته ستنې شي. همدا خبرې یکشنبه د یوناما سرپرست مارکوس پوتزل د طالبانو د رئیس الوزرا له اداري مرستیال مولوي عبدالسلام حنفي سره یو وار بیا مطرح کړي او له هغه یې غوښتي چې د ملګرو ملتونو پيغام خپلو مشرانو ته ورسوي. د ارګ په ټوېټر په یوه بیان کې د پوتزل او حنفي د لیدنې په اړه جزییات خپاره شوي. د حنفي په حواله ویل شوي چې دوی هڅه کوي نړیوالو موسسو ته د لا غوره کار او فعالیت شرایط رامنځته کړي. ملګرو ملتونو اندېښنې ښوولې چې د طالبانو د وروستیو بندیزونو په خاطر په افغانستان کې د بېوزلو کسانو شمېر په بې سارې کچه په زیاتېدو دی ځکه اکثر مرسته رسوونکو چې ژوند ژغورونکي مرستې یې رسولې خپل فعالیتونه ځنډولي.
تخار کې د لیمو د حاصلاتو زیاتوالی؛ بزګران د بازار له نشتوالي شکایت کوي
د تخار ولایت د کوکچې سیند پورې غاړې ولسوالیو یو شمېر بڼوالان وايي چې سږکال په دې ولایت کې د لیمو په حاصلاتو کې د پام وړ زیاتوالی راغلی، خو د بازار له نشتوالی شکایت کوي. د تخار د دشت قلعه ولسوالۍ یو بڼوال عبدالمقتدر چې له ۸ کالو راهیسې د لیمو بڼوالۍ ته یې مخه کړې ازادي راډیو ته وویل: "موږ د لیمو د روزنې په برخه کې ډېر زحمتونه ګاللي دي، ځکه د لیمو بڼوالي ساده کار نه دی. سږکال حاصلات ښه دي، خو بازار نه لري. موږ یو من لیمو په ۳۵۰ افغانۍ پلورو چې دا د خپل کړې لګښت نه پوره کوي." د دې ولایت د ینګي قلعه ولسوالۍ یو اوسېدونکي علی احمد چې له لس کالو راهیسې د خپل د روزګار څرخ د لیمو حاصلاتو له لارې چلوي وايي: "د لیمو په حاصلاتو کې زیاتوالی راغلی دی. د لیمو د ونو بڼوالي ډېر زحمت غواړي، خو د بازار نشتوالی بزګران یې له ستونزو سره مخ کړي دي. له موږ نه په بازار کې یو من لیمو ۳۰۰ افغانۍ غواړي چې دا قیمت زموږ لګښت نه پوره کوي." دوی له اړوند چارواکو غوښتنه کوي چې د کرنیزو محصولاتو لپاره مناسب مارکېټ پېدا کړي څو د بڼوالو اقتصادي ستونزې هوارې شي او ترڅنګ د لیمو بڼوالۍ وده وکړي. د تخار د درقد ولسوالۍ یو بڼوال ګل الرحمان ازادي راډيو ته وویل: "زه د لیمو ۸۰ ونۍ لرم، دلته هم تروه لیمو او هم خواږه لیمو موجود دي. تېرکال د لیمو بازار ډېر ښه وو یو من لیمو ۵۰۰ افغانۍ قیمت درلود، خو سږکال یې په ۳۰۰ افغانۍ نه اخلي. دولت باید زموږ محصولاتو لپاره بازار پیدا کړي څو د لیمو بڼوالۍ په هېواد کې وده وکړي." د تخار د کرنې، اوبو لګونې او مالدارۍ د ریاست رییس رحیم الله احدي هم د ګروندګرو ستونزې مني او ټینګار کوي چې د کرنیزو محصولاتو د بازار موندې په برخه کې دوی خپلې هلې ځلې پیل کړی دي. هغه وویل: "د کروندګرو شکایت پر ځای دی. یقیناً سږکال د مېوو مارکېټ پيکه دی او خوند نه لري. موږ خپلې هڅې پیل کړي او په راتلونکي کال کې به د مارکېټ او سړو خونو په برخه کې د کروندګرو ستونزې هوارې شي." د بڼوالو د خبرو له مخې، د لیمو یوه ونه له ۷ منو نیولي ان تر ۱۰ منو پورې لیمو نیسي او دوی سږکال ۷ کیلو لیمو په ۳۵۰ افغانۍ پلوري. د معلوماتو له مخې، د لیمو باغونه د تخار مرکز د تالقان ښار په شمول د دې ولایت په خواجه غار، دشت قلعه، ینګي قلعه، درقد، خواجه بهاوالدین، بهارک او بنګي ولسوالیو کې موجود دي او ددې ولایت لیمو د هېواد یوشمېر نورو ولایتونو ته هم صادرېږي.
د نجونو پر لوړو زده کړو بندیز؛ هرات کې د ښځو لهخوا پټ انفرادي اعتراضونه پیل شوي
د طالبانو لهخوا د نجونو پر زدهکړو او تحصیل تر بندیز او پر دې پرېکړې د معترضو ښځو له ځپلو وروسته په هرات کې د ښځو لهخوا پټ انفرادي اعتراضونه پیل شوي. په دغو اعتراضونو کې معترضې ښځې د "زدهکوونکو، زده کوونکو، خپل د تعلیم حق وغواړئ" شعارونه په دېوالونو لیکي او خلک د خپل حق غوښتنې ته رابولي. د هرات ولایت اوسېدونکې مهرناز هغه څوک چې د زدهکړو د حق غوښتنې په بېلابېلو ډلهییزو او انفرادي اعتراضونو کې یې برخه اخیستې وایي، د لومړي ځل لپارهیې تېره شپه په هرات کې د هاتفي ښوونځي پر یوه دېوال 'زدهکوونکو، زدهکوونکو، خپل د تعلیم حق وغواړئ' شعار ولیکه او دې لړۍ ته دوام ورکوي. مهرناز وایي، تېره اوونۍ یې د طالبانو د دغه پرېکړې په وړاندې لاریونونه پیل کړل، خو د طالبانو له لوري اجازه ورنهکړل شوه، خو اوس دا ډول خپل غږ د دغه ولایت په بېلابېلو سیمو کې پورته کوي. مهرناز زیاتوي: "بالاخره موږ وپتیېله چې خپل فعالیتونه د شپې ترسره کړو. موږ د الله اکبر، تعلیم حق ماست، یا ټول یا هېڅ څوک، د قران په احترام له ښځو حق مهاخلئ دا شعارونه مو په بریالي توګه خپل د کورونو له بامونو بدرګه کړل، خو له بده مرغه زموږ دا ټول فعالیتونه د شپې و، ځکه موږ ته اجازه نهراکول کېده، بیا مو دا کار د ښوونځیو له دېوالونو راپیل کړ، ځکه ښوونځي مو انتخاب کړل چې ښوونځی تر ټولو لومړنی ځای دی چې ماشوم هلته پل ږدي او د خلکو ډېر پام ورته اوړي." یوه بله اعترض کوونکې مرجان چې د تېرې اوونۍ په لاریون کې یې برخه اخیستې هم ورته خبره کوي او وايي، د اعتراض پر مهال ورسره د طالبانو له لوري ناوړه چلند وشو، خو په خبرهیې د د زدهکړو په برخه کې د طالبانو د بندیز د پرېکړې په وړاندې خپلو اعتراضونو ته دوام ورکوي. مرجان وايي: "زدهکړې زموږ حق دی، موږ خپل حق غواړو، له خپل حقه نهتېرېږو، «اقرا 'ولوله' جنګ کوه او مبارزه کوه» دا شعارونه مو په بنرونو لیکل او د کورونو په دروازو مو لګول څو خلکیې وویني او موږ خپل حق واخیستلی شو. لوستل او لیکل په هرې ښځې او نارینه فرض دی. طالب چې ځان د اسلام پيرو بولي، نو ولې دوی د خدای او د رسول خبره نهمني؟" دا وایي، تر هغه وخته خپلې دې مبارزې ته دوام ورکوي چې طالبان له خپلو پرېکړو په شا شوي نهوي. که څه هم دوی په یاد اعتراض کې د ټولو شریکو معترضو نجونو او ښځو شمېر په ډاګه نهکړ، خو وايي چې ډېری هغه نجونې چې له زدهکړو بېبرخې شوي له دوی سره په دغه اعتراض کې ونډه لري. طالبانو پر افغانستان د دوهم ځل واکمنۍ له پیل راهیسې د نجونو په وړاندې له شپږم ټولګي پورته د ښوونځیو دروازې وتړلې، د دې ترڅنګيې په وروستي اقدام کې نجونې پوهنتونونو ته له تګ هم منع کړې. طالبانو دغهشان مېرمنې تفرېحي پارکونو، ورزشي سټدیومونو، عمومي حمامونو ته له ورتګ منع کړي او له شرعي محرم پرتهيې د مېرمنو په سفر هم کلک بندیز لګولی دی. پر طالبانو انتقادونه کېږي چې بېرته د وخت په تېرېدو سره د خپل لومړۍ دورې محدودیتونو تهیې مخه کړې ده چې هغه وخت هم نجونو د تعلیم او تحصیل، دغهراز ښځو د کار کولو اجازه نهدرلوده.
مثلث؛ د ښځو په کار او تحصيل بنديزونه څه پايلې درلودای شي؟
د طالبانو له لورې په غیردولتي موسسو کې د ښځو د کار مخنیوی او پوهنتونونو ته د میرمنو د تګ ممانعت د افغانستان پر وضعیت څه اغیز کوي. د ازادي راډیو په دې مثلث خپرونه کې دا مساله له میلمنو سره څیړو. طالبانو له موسسو څخه د میرمنو د کارونو مخه پنځه ورځې وروسته تر دې ونیوله چې د پوهنتونونو دروازې یې تر ثاني امر پرې د نجونو پرمخ بندې کړې.
د لوبو له میدانه؛ د کرکټ نړیواله شورا د ۲۰۲۲ کال غوره لوبغاړو ته جایزې ورکوي
د 'لوبو له میدانه' په خپرونه کې به واورئ چې د افغانستان کرکټ بورډ راشدخان د شل اوریزو لوبو لوبډلمشر وټاکه. له دې مخکې محمدنبي د شل اوریزو لوبو لوبډلمشري کوله. د فوټبال یو وتلی پخوانی لوبغاړی پلې ومړ. د کرکټ نړیواله شورا د ۲۰۲۲ کال غوره لوبغاړو ته جایزې ورکوي. په خپرونه کې نور مطالب هم شته. دغه خپرونه بختیار ساحل چمتو کړې چې د لاندې لېنک په کېکاږلو یې اورېدلی شئ:
د ارزګان یو شمېر اوسېدونکي په ودونو کې د ناوړه دودونو مخنیوی غواړي
په ارزګان ولایت کې د یو زیات شمېر کورنیو دوستي هغه مهال په دښمني بدله شوې کله چې د نجلۍ پلار خپل زوم ته په واده کې موټر اویا هم موټرسایکل نه وي ورکړی. په دغه ولایت کې دا یو دود چې د نجلۍ کورنۍ باید په واده کې د زوم کورنۍ ته موټر او یاهم موټرسایکل ورکړي. د ارزګان اوسېدونکي دا دودونه د ټولنې او خلګو په زیان بولي او د مخنیوي غوښتنه يې کوي. شریف الله شرافت یې په اړه نور جزییات ورکوي:
د مؤسسو خبرداری: که پر ښځينه کارکوونکو بنديز ليرې نهشي ۹۷سلنه افغانان له بېوزلۍ سره مخ کېدونکي دي
څلورو لویو غیر دولتي مؤسسو چې په افغانستان کې یې د طالبانو لهخوا په نا دولتي مؤسسو کې د نجونو او ښځو د کار بندیز له پرېکړې وروسته، خپلې چارې ځنډولي، خبرداری ورکړی چې نوي کال کې شاو خوا ۹۷ سلنه افغانان له فقر او بېوزلۍ سره مخ کېدونکې دي. د ماشومانو د ساتنې مؤسسې"Save The Children"، د ناروې د مهاجرت شورا"NRC"، پاملرنې "Care" او ورلډ ویژن انټرنېشنل"World Vision International" پرون ویلي، وروستي ارقام ښیې چې نږدې ۲۸ میلیونه افغانان چې ۱۴ میلیونه یې ماشومان دي، بېړنیو بشري مرستو ته اړتیا لري. د دې څلورو لویو مؤسسو چارواکو پرون یوه خبري کنفرانس کې چې جزیات یې پاملرنې "Care" موسسې خپاره کړي له طالبانو غوښتي چې هر څه ژر په نا دولتي موسسو په افغان ښځو د کار بندیز پرېکړه، بېرته واخلي. دې کنفرانس ته د ماشومانو د ساتنې موسسې اجرایوي مشرې اینګر اشینګ ویلي، طالبانو داسې مهال نا دولتي مؤسسو کې د نجونو او ښځو په کار بندیز لګولی چې د وږو افغان ماشومانو، مېرمنو او نارینهو شمېر په نړۍ کې د ریکارډ تر کچې رسېدلی او دوی له یوه لوی بشري ناورین سره مخ دي. هغې زیاته کړې: "موږ نهشو کولای د خپلو ښځینه همکارانو پرته خپل ژوند ژغورونکي ملاتړ ته دوام ورکړو او که موږ و نه توانېږو چې بیا خپله برنامه پیل کړو؛ ماشومان به مړه شي، ځکه دا وضعیت ډېر جدي دی." دې خبري کنفرانس ته د ورلډ وېژن انټرنېشنل مؤسسې اجرایوي رئیس انډریو مورلي ویلي، ښځینه کارکوونکې د بشري مرستو رسولو په برخه کې د دوی لپاره حیاتي ارزښت لري. د پاملرنې "Care" مؤسسې سرمنشۍ صوفیا سپریچمن سینیریو بیا ویلي، د طالبانو دا ویجاړونکې پرېکړه به په هغه خلکو بده اغېزه ولري چې لا د مخه له خورا سختۍ سره مخ دي. د ناروې د مهاجرت شورا"NRC" سیمهییز رئیس اډم کامبز هم ویلي، دوی په افغانستان کې د خپلو چارو د پرمخ وړلو لپاره د نارینهو او ښځو دواړو لپاره بې له خنډه لاسرسي ته اړتیا لري. طالبانو د تېرې شنبې په ورځ ناوخته یوه مکتوب کې چې د اقتصاد وزارت لهخوا یې خپور شو، په نادولتي مؤسسو کې د نجونو او ښځو په کار کولو بندیز ولګاوه. خو سره له دې چې په کور دننه او نړیواله کچه ترې د دې پرېکړې د بېرته اخستو غوښتنه شوې، طالب چارواکو پرې ځان غلی نيولی، مګر یو شمېر مهمو او لویو مؤسسو د طالبانو د دې پرېکړې په غبرګون کې په افغانستان کې خپلې چارې ځنډولي دي. هاخوا د افغانستان لپاره د اروپايي ټولني ځانګړي استازي توماس نېکلاسن په خپله ټویټرپاڼه لیکلي، که طالبان په دې اړه خپله پرېکړه بېرته واخلي، دا کار به د نړیوالو مؤسسو د بشر دوستانه عملیاتو ته لار پرانیزي. په افغانستان کې د بشري حقونو د وضعیت په اړه د ملګرو ملتونو سازمان ځانګړی راپور ورکوونکی ریچارډ بېنیټ بیا له ټولو اندېښنو سره سره، افغان نجونو او ښځو ته چې د ده په خبره، حقونه یې نقض کېږي، ډاډ ورکړی چې ترڅنګ یې ولاړ دی. هغه له افغان نجونو او ښځو غوښتي چې تسلیمې نهشي او دوی به یې د متحدانو په توګه لاسنیوي او همکارۍ ته دوام ورکړي. په غیر دولتي موسسو کې د طالبانو لهخوا د افغان نجونو او ښځو په کار بندیز، په کور دننه هم پراخ عکسالعمل راپورته کړی او ډېرو هغو ښځو چې د کورنۍ سرپرستې دي، د طالبانو دا پرېکړه په سختو ټکو غندلې ده.
د تحصيل ځنډولو له پرېکړې وروسته يو شمېر هېوادونو د نجونو لپاره سکالرشيپونه اعلان کړي
له هغې وروسته چې طالبانو د افغان نجونو په وړاندې د پوهنتونونو دروازې وتړلې یو شمېر هېوادونو د طالبانو دغې پرېکړې ته په غبرګون کې د نویو بورسیو د اعلان خبره وکړه. ۲۲ کلنه زینب چې د کابل په یو خصوصي پوهنتون کې فارميسۍ برخې ته بریالۍ شوې وايي، په هغه هېواد کې چې مېرمنې او نجونې له محرم پرته د سفر اجازه نهلري نو نجونې به څنګه د زده کړو لپاره بهر ته سفر وکړي. نوموړې ازادي راډیو ته وویل، د زده کړو په لومړۍ ورځ له پوهنتونه منع شوې او دغې چارې یې راتلونکي لپاره ټولې هیلې مړې کړي. اغلې زينب وايي: "دا خو ټولو ته ښکاره ده چې طالبانو په افغانستان کې د نجونو په وړاندې پوهنتونه وتړل، دغه بورسیې چې اعلان شوې ښه خبره ده خو طالبانو په افغانستان کې د نجونو کوم حقونو په ځای کړي چې د تعلیم لپاره هم اجازه ورکړي، طالبان خپل کارونه کوي د چا خوښې ته نه ګوري نو زه ناهیلې یم." له هغې وروسته چې طالبانو په افغانستان کې د نجونو په وړاندې د پوهنتونونو دروازې وتړلې یو شمېر هېوادونو د افغان نجونو لپاره سکالرشیپونه اعلان کړل. دغه بورسیې چې د امریکا، قطر، د عربي متحده اماراتو د یو سوداګر او شاوخوا ۱۸ بېلابېلو هېوادونو د پوهنتونو لهخوا اعلان شوي شمېر یې سلګونو ته رسیږي. یو بله افغانه محصله چې نهغواړي نوم یې په راپور کې واخیستل شي ازادي راډیو ته وویل، نجونې غواړي په بهر کې لوړې زده کړې وکړي خو د طالبانو لهخوا شرایط سخته شوي دي. نوموړې وايي: "د بېلابېلو هېوادونو لهخوا د بورسیو اعلانېدل د افغان نجونو لپاره دا یوه ښه خبره ده موږ ورته خوشحاله یو خو اساسي خبره دا ده چې طالبان اوس نجونو ته اجازه نه ورکوي چې له یو ولایت نه بل ولایت ته یا له یوې ولسوالۍ نه بلې ولسوالۍ ته له محرم پرته سفر وکړي، که نجونې دې بورسیو ته اپلای وکړي او کامیابه شي نو ایا طالبانو به دوی ته اجازه ورکړي چې بهرنیو هېوادونو ته د زده کړو لپاره سفر وکړي." د افغان ښځینه محصلینو لپاره د یو شمېر هېوادونو لهخوا په داسې حال کې د بورسیو اعلان کېږي چې د طالبانو حکومت روانه میلادي میاشت د یو مکتوب لهمخې د نجونو په وړاندې د پوهنتونو ترڅنګ ټول هغه شخصي او دولتي تحصیلي او تعلیمي مرکزونه وتړل. د طالبانو دغې پرېکړې په افغانستان کې دننه او بهر ګن غبرګونونه راوپارول او له طالبانو یې وغوښتل چې خپله دغه پرېکړه بېرته واخلي. پر افغانستان د طالبانو د بیاځلي واکمنۍ له پیل راهیسي دوی تر ډېره پر مېرمنو محدودیتونه لګولي دي. له شپږمو ټولګیو پورته د نجونو په وړاندې د ښوونځيو دروازې یې تړلي دي، دغه شان مېرمنې په ډېری دولتي ادارو کې هم له کار راګرځول شوي، حجاب پرې اجباري شوی او له شرعي محرم پرته لرې واټن سفر هم نهشي کولای. د دې ترڅنګ تفریحي پارکونو، ورزشي کلبونو او عمومي حمامونو ته د مېرمنو په ورتګ هم بندیز لګېدلی دی. د طالبانو دا کړنې په کور دننه او بهر له پراخو غبرګونونو سره مخ شوي، خو دې غبرګونونو تر اوسه د دوی پرېکړې نهدي بدلې کړي.
د اسلامي همکاريو سازمان: د نجونو د تحصيل ځنډولو په وړاندې دې د اسلامي نړۍ عالمان منسجم شي
د اسلامي همکاریو سازمان سرمنشي حسین ابراهیم طه د اسلامي فقې له نړیوالې اتحادیې غوښتنه وکړه، چې د یوه نړیوال کمپاین له لارې د طالبانو لهخوا د ښځو او نجونو پر تحصیل او تعلیم د بندیز د پرېکړې پر خلاف، د مسلمانو عالمانو او دیني بنسټونو غوښتنې راټولې او د اسلام واقعي سپارښتنې بیان کړي، چې ښځې زدهکړو ته هڅوي. هغه پرون پنجشنبه د دې اتحادیې یوې غونډې ته د ویډیو کنفرانس له لارې وویل، چې د طالبانو تازه پرېکړه له اسلامي شریعت سره اړخ نه لګوي. د اسلامي همکاریو سازمان د اعلامیې لهمخې، ابراهیم طه په دوام ویلي، چې په جون میاشت کې د دیني عالمانو یوه ډله افغانستان ته لاړه او هلته یې د طالبانو له عالمانو او د دوی د حکومت له چارواکو سره وکتل او په دغو غونډو کې یو توافق دا و، چې اسلام د ښځو ټول حقونه، له دې ډلې د تحصیل او کار حقونه تضمین کړي دي. د اسلامي همکاریو سازمان سرمنشي ټینګار وکړ، چې له تحصیل د ښځو او نجونو بې برخې کول د واقعي اسلام په اړه ناسم تصور زیاتوي. د طالبانو د لوړو زده کړو وزارت لس ورځې مخکې اعلان وکړ، چې نجونې تر امر ثاني پورې په پوهنتونونو کې خپل تحصیل ته دوام نهشي ورکولی. په بشپړ ډول د حجاب رعایت او په ټولګي کې د هلکانو او نجونو بېلول له هغو دلایلو ګڼل شوي، چې د دې بندیز سبب شوي دي. د نجونو د تحصیل ځنډول په افغانستان کې دننه او بهر د پراخو عکس العملونو او انتقادونو سبب شوي دي. د نجونو پر تحصیل تر بندیز وروسته د طالبانو اقتصاد وزارت تېره شنبه اعلان وکړ، چې ښځې په داخلي او بهرنیو غیردولتي موسساتو کې تر امر ثاني پورې کار نهشي کولی. د اسلامي حجاب نه رعایت، د دې پرېکړې عمده دلیل ګڼل شوی دی. طالبانو لا هم نجونو ته اجازه نهده ورکړې، چې تر شپږم ټولګي پورته نورې زده کړې وکړي. د نجونو پر تحصیل تر تازه بندیز وروسته د اسلامي همکاریو سازمان سرمنشي وویل، چې د طالبانو دغه اقدام نه یوازې ښځې د معیشت له سرچینو محروموي، بلکې پر بشري چارو او زیانګالو کسانو ته د مرستو پر رسولو هم اغېز کوي. هغه له طالبانو پر خپله دغې پرېکړې د بیاکتنې غوښتنه وکړه. په داخلي او بهرنیو غیردولتي موسساتو کې د ښځو پر کار بندیز د دې سبب شو، چې ځینې خیریه سازمانونه او بنسټونه له دې جملې د ماشومانو د ساتنې موسسه یا (Save the Children)، پاملرنه موسسه، د ناروې د کډوالو شورا او د ژغورنې نړیواله کمېټه په افغانستان کې خپل فعالیتونه وځنډوي.
د ماشومانو د ساتنې سازمان: لسګونه زره افغان ماشومان او ښځې مو له خدماتو بې برخې شوې
د ماشومانو د ساتنې سازمان (save the Children) چې په افغانستان کې یې خپل فعالیتونه درولي وایي، تر ۷۰ زره زیات خوارځواکي ماشومان او ۳۰ زره ښځې یې تر درملنې او پالنې لاندې وو. حفيظه چې په کابل کې يوه له بېوزلو ميندو څخه ده وايي، ماشوم يې په خوارځواکۍ اخته دى او د ماشومانو د ساتنې ادارې( save the children) به ورسره مرستې کولې. نوموړې وايي: "ماشوم مې کمزوری او خوارځواکی پاتې و. د ماشومانو ملاتړ موسسې به له موږ سره مرستې کولې، اوس هغه مرستې نهشته، موږ اندېښمن یو، د ماشوم صحت مې هم ښه نهدی، موږ له دې موسسې غواړو چې خپلې فعاليتونه بېرته پيل کړي." دا په داسې حال کې ده چې (Save the children) يا د ماشومانو د ساتنې سازمان چې فعاليتونه يې اوس په افغانستان کې ځډولي په خپله ټویټر پاڼه لیکي، د ۷۳ زره خوارځواکو ماشومانو درملنه يې کوله. د ماشومانو د ساتنې سازمان دغه شان ويلي، ۳۰ زره ښځې د دوی د ګرځنده کلینیکونو تر مستقیمې څارنې لاندې وې. د ماشومانو د ساتنې سازمان وایي، د طالبانو د حکومت لهخوا په نا دولتي کورنيو او بهرنيو موسسو کې د ښځو د په کار د ممانعت په غبرګون دوی خپل فعالیتونه ځنډولي دي. ياد سازمان زياتوي د دغې ادارې په پرمختګ کې د ښځو حضور اړین دى او د دې ادارې د ۵۷۰۰ کارکوونکو له ډلې څخه ۲۴۹۰ تنه یې ښځې دي. د ماشومانو د ساتنې سازمان چې په افغانستان کې د ماشومانو او ښځو د ښوونې او روزنې او روغتیا په ګډون په بېلابېلو برخو کې کار کوي، ټینګار کوي چې ښځو د پوهنې، نرسنګ، طب، مشاورې او په مالي او امنیتي برخو کې یې له دوی سره کار کاوه، په مرسته يې دوی کولای شي د بېلا بېلو سیمو اړمنو ښځو ته لاسرسی پیدا کړي. دوی دا هم ویلي، چې که ښځې له دولتي او غیر دولتي ادارو څخه لیرې شي دوی به نور خپل خدمتونه وړاندې نهکړي. د ماشومانو د ساتنې سازمان زیاته کړې، چې د ښځو پر کار بندیز به د ماشومانو پر ژوند مستقیم اغېز وکړي او د طالبانو له حکومت يې غوښتي چې خپله دا پرېکړه لغوه کړي. د ماشومانو د ملاتړ سازمان وړاندې ویلي، چې له کار د ښځو منع کول به د ماشومانو له ژغورنې سره په مرسته مستقیم اغېز ولري. د ماشومانو د ساتنې سازمان (سیف د چلدرن) یو لوی نا دولتي سازمان دی چې له ۱۹۷۶ کال راهیسې په افغانستان کې خپل فعالیتونو پیل کړي دي. دا په داسې حال کې ده، چې د طالبانو حکومت د اقتصاد وزارت د شنبې په ورځ په نا دولتي موسسو کې د ښځو په کار بندیز ولګاوه، چې پراخ غبرګونونه یې درلودل او یو شمېر نړیوالو سازمانونو د طالبانو تر دې پرېکړې ورسته خپل فعالیتونه و ځنډول.
د ماشومانو د ساتنې اداره: افغان خوارځواکي ماشومان مري ځکه مرسته نه ور رسیږي
سیف د چلدرن/د ماشومانو د ساتنې موسسه وايي سږکال یې ۳ میلیونو کسانو سره مرستې وکړې خو د طالبانو د بندیز په خاطر نور اړمنو سره همکاري نه شي کولای. د دې ادارې عملیاتي مشر ډېوېډ رایټ له ازادي راډیو سره په یوه ځانګړې مرکه کې اندېښنه وښوده چې اړمن ماشومان ښايي د مرستو د نشتوالي په خاطر ومري.
