همدا ډول په بېلو بېلو روایتونو کې بي بي رقیه چې د شیخ قاسم خور ده ،بي بي بسی ،بي بي نېکبخته د شیخ قاسم مور ،بي بي توتیا چې د شیخ قاسم مېرمن ده ،بي بي حاکمه ،بي بي مرجانه ،بي بي هاجره،بي بي خدیجه او داسې نور نومونه راغلي ،چې ما د بېلګې په ډول دا نومونه راواخیستل په اسارالافغان
ک ېلکه څنګه
په اسرار الافغان کې لکه څنګه چې هنري ونستارټ وایي چې دا مولوي خیرالدین به لنډر سره ژبارړلی د ژباړونکي نوم نشته ،امکان لري چې د هغوی کاپي لخ موږ سره نشته ـ د اسرارالافغان رسالې لیکوال سعودالحسن خان روهیله چې ددغه اثر د فارسي ژباړې وخت ټاکي نو وایي چې دا به د حافظ رحمت خان به عصر کې دهغه په تشویق شوی وي خو داسېنه ده ځکه چې په خلاصه الانساب کې د حافظ رحمت خان د زیږیدو نېټه ۱۱۲۲ هـ او ۱۷۱۰ م او د وفات نېټه یې ۱۱۸۶هـ ۱۷۷۴م ده خو دکتاب د ژباړې او لنډیر د پایې ته رسیدو نېټه ۱۰۳۲ ق ده چې د اسرارلافغان په وروستۍ پاڼه درج ده ـ کیدای شي چې دا نسخه په ملتان کې د لودي افغانانو د اسلامي او کلتوري مرکز د خپرویو کلونه وي ـ
د اوراښاد استاد علامه حبیبي پهوینا چې به اسلامي عصر کې د دریمې هجري پیړۍ وروسته لودي افغانانو په ملتان کې د اسلامي ثقافت مرکز درولوده او بیا د نسخې د ځایې په باب پهنظر څرګندولو کې وایې چې د ایسټ انډیا کمپنۍ له لوړ پوړیو چارواکو سره وه اوس څرګنده نه ده چې چېرته به وي ؟ په اغلب ګومان ویلایس شم چۍ فارسي نسخه اوس په کراچۍ ده ـ ځکه کاپی هغه پاڼې چې محترمغورغشتي ماته د کاپي لپاره سپارلې او ما بېرته تر کاپي کیدو وروسته دهغه په غوښتنه وروسپارلې ،په رنګ سپېنې او پاکې پاڼې وې،چې هیڅ داسې اثار ترې نه ښکاریدل چې پردې پاڼو دېوخت تېر شوی وي ـ ددې خبرې لپاره زماپه نظر دا دلیل پوخ او پوره وي چې ووایم د کراچۍ هوا دومره مرطوبه یا نمجنه ده چې کاغذ په ډېره لږه موده کې خپل رنګ پکې له لاسه ورکوي ـ د پښتو نسخې په باب چې ښاغلي سعودالحسن نظر څرګندوي چې دا کتاب په کلکته با برټیش موزیم لندن او یا بل ځایې کو وي ؟
په برټیش وزیم کې خو ځکه نشته چې علامه حبیبي مرحوم هلته تللی و،په کلکته او یا بل ځایې کې؟
حسین د صابر ځوي چې ددې نسخې اصل لیکوال دی بې له شکه ،چې د شسخ قاسم مورید دی ځکه چې نسخه کې یو ځایې په یوه روایت کې خپله کیسه بیانوي چې څنګه د هغه ورید شو،چې دا روایت په دوو پاڼو کې راغلی ـ په اسرارالافغان کې د شیخ قاسم افغان عمر د کتبا د لیکو په وخت کې په یوه فارسي شعر کې داسې ښودل شوی ،چې دا به د حسین وي که د بل چا ؟
بوقت که تحریر شد این کتاب
ګرفتم ازسال عمرش حساب
سه افزده برسال پنجاه بود
زسال سیوم مانده یک ماه بود
الهی بود سال عمرش هزار
هزاری که بشمار سن جاربار
د شیخ قاسم افغان دزیږدو او وفات نېټه په پټه خزانه کې د پښتو ادبیاتو تاریخ دویم ټوک او دسعودالحسن خان روهیله په اسرارلافاغنه کېد مخزن افغاني په واله ۹۵۶ هـ ۱۵۴۹ م ــ ۱-۱۶هـ ۱۶۰۷ ښودل شوې ،ددې پر بنسټ شسخ قاسم ۶۰ کله ژوند کړې ـ
په دې وخت کې زما پام یوې بلې موضوع ته واوښت چې د اسرارالافغان د فارسي ژبړې او لنډیز په پاې کې د هغه نېټه ده چې په دې ډول لیکل شوې ـ
تمت هذا لکتاب بروز دوشنبه پنجم ماه ذی لحجه ۱۰۳۲ هـ
که چېرې د شیخ قاسم د زیږیدو نېټه له ۹۵۶ هـ هجری څخه قمري ته واړه و نو ۹۹۸ ق او با ۵۳ کلونه په دواړو اضافه کړو نو هجري شمسي ۱۰۰۹ هـ او قمري ۱۰۵۱ ق کال دی ،چې اصلي نسخه لا لیکل شوی نه ده نو ۲۹ کلونه وړاندې دهغه ژبړه څنګه شوی ده زما په فکر دا هم هجري شمسي نېټه ده چې سمه هم راځي ،یعنې په ۱۰۰۹ هـ کې د مولوي خېرالدین پښتو ژباړه او لنډیزـ
یوه بله خبره هم باید روښانه شي هغه دا چې د ارواښاد علامه حبیبي په نوم ورکي مورخین کې د اسرارالافاغنه د پېژندنې په برخه کې د شیخ قاسم زیږدنه ۹۵۶ ق او مړینه ۱۰۱۶ ق ښودل شوې کله چې ما په پټه خزانه دوهم او د پښتو ادبیاتو په دویم ټوک ،دویم چاپ کال ۱۳۴۲ هـ وکتل ،په دې څلور واړو اثارو کې دا نېټه ۹۵۶ هـ ۱۰۱۶هـ ثبت شوې ده،کیدای شي طباعتي تېروتنه وي ،ځکه چې هدغه متن کې د اسرارالافغان لیکوال صابر د حضر زوي ښودل شوی،په داسې حال کې چې هغه د حین د صابر زوي او صابر د حضر زوي دی ـ
د کتاب ډېره برخه په روایتونو بنا ده چې دغه روایتونه په تاریخي لحاظ بې له شکه ارزښمتمن دي ما د خپلې دندې پر اساس ددې کتاب په هغو برخو چې ما لوستلای شوای دغه ډېره لنډه لیکنه ـ چې یو څه د کتاب د پیژندولو په لمومړۍ برخه کې مرستندویه ثابته شي ،وکړه ـ دا اثر په ژوره توګه لوستل او کتل غواړي چې زما د وس کار نه دی ـ
لمنلیکونه
۱ پټه خزانه ـ محمد هوتک بن داود ۲۱۷ مخ دویم چاپ ۱۳۳۶ هـ
۲ نوم ورکي مورخین ـ علامه حبیبي
۳ اسرارالافغاغنه ،اردو رساله ،سعودالحسن روهیله
۴ پښتانه ـ دکتور حبیب الله تږې
۵ د علامه حبیبي شل مقالې ـ لمړۍ برخ
۶اسرارالافغان ،ژباړه او لنډیز مولوي خېرالدین
۷ د استاد حبیبی شل مقالې ،څلورمه همدا ډول په بېلو بېلو روایتونو کې بي بي رقیه چې د شیخ قاسم خور ده ،بي بي بسی ،بي بي نېکبخته د شیخ قاسم مور ،بي بي توتیا چې د شیخ قاسم مېرمن ده ،بي بي حاکمه ،بي بي مرجانه ،بي بي هاجره،بي بي خدیجه او داسې نور نومونه راغلي ،چې ما د بېلګې په ډول دا نومونه راواخیستل په اسارالافغان
ک ېلکه څنګه
په اسرار الافغان کې لکه څنګه چې هنري ونستارټ وایي چې دا مولوي خیرالدین به لنډر سره ژبارړلی د ژباړونکي نوم نشته ،امکان لري چې د هغوی کاپي لخ موږ سره نشته ـ د اسرارالافغان رسالې لیکوال سعودالحسن خان روهیله چې ددغه اثر د فارسي ژباړې وخت ټاکي نو وایي چې دا به د حافظ رحمت خان به عصر کې دهغه په تشویق شوی وي خو داسېنه ده ځکه چې په خلاصه الانساب کې د حافظ رحمت خان د زیږیدو نېټه ۱۱۲۲ هـ او ۱۷۱۰ م او د وفات نېټه یې ۱۱۸۶هـ ۱۷۷۴م ده خو دکتاب د ژباړې او لنډیر د پایې ته رسیدو نېټه ۱۰۳۲ ق ده چې د اسرارلافغان په وروستۍ پاڼه درج ده ـ کیدای شي چې دا نسخه په ملتان کې د لودي افغانانو د اسلامي او کلتوري مرکز د خپرویو کلونه وي ـ
د اوراښاد استاد علامه حبیبي پهوینا چې به اسلامي عصر کې د دریمې هجري پیړۍ وروسته لودي افغانانو په ملتان کې د اسلامي ثقافت مرکز درولوده او بیا د نسخې د ځایې په باب پهنظر څرګندولو کې وایې چې د ایسټ انډیا کمپنۍ له لوړ پوړیو چارواکو سره وه اوس څرګنده نه ده چې چېرته به وي ؟ په اغلب ګومان ویلایس شم چۍ فارسي نسخه اوس په کراچۍ ده ـ ځکه کاپی هغه پاڼې چې محترمغورغشتي ماته د کاپي لپاره سپارلې او ما بېرته تر کاپي کیدو وروسته دهغه په غوښتنه وروسپارلې ،په رنګ سپېنې او پاکې پاڼې وې،چې هیڅ داسې اثار ترې نه ښکاریدل چې پردې پاڼو دېوخت تېر شوی وي ـ ددې خبرې لپاره زماپه نظر دا دلیل پوخ او پوره وي چې ووایم د کراچۍ هوا دومره مرطوبه یا نمجنه ده چې کاغذ په ډېره لږه موده کې خپل رنګ پکې له لاسه ورکوي ـ د پښتو نسخې په باب چې ښاغلي سعودالحسن نظر څرګندوي چې دا کتاب په کلکته با برټیش موزیم لندن او یا بل ځایې کو وي ؟
په برټیش وزیم کې خو ځکه نشته چې علامه حبیبي مرحوم هلته تللی و،په کلکته او یا بل ځایې کې؟
حسین د صابر ځوي چې ددې نسخې اصل لیکوال دی بې له شکه ،چې د شسخ قاسم مورید دی ځکه چې نسخه کې یو ځایې په یوه روایت کې خپله کیسه بیانوي چې څنګه د هغه ورید شو،چې دا روایت په دوو پاڼو کې راغلی ـ په اسرارالافغان کې د شیخ قاسم افغان عمر د کتبا د لیکو په وخت کې په یوه فارسي شعر کې داسې ښودل شوی ،چې دا به د حسین وي که د بل چا ؟
بوقت که تحریر شد این کتاب
ګرفتم ازسال عمرش حساب
سه افزده برسال پنجاه بود
زسال سیوم مانده یک ماه بود
الهی بود سال عمرش هزار
هزاری که بشمار سن جاربار
د شیخ قاسم افغان دزیږدو او وفات نېټه په پټه خزانه کې د پښتو ادبیاتو تاریخ دویم ټوک او دسعودالحسن خان روهیله په اسرارلافاغنه کېد مخزن افغاني په واله ۹۵۶ هـ ۱۵۴۹ م ــ ۱-۱۶هـ ۱۶۰۷ ښودل شوې ،ددې پر بنسټ شسخ قاسم ۶۰ کله ژوند کړې ـ
په دې وخت کې زما پام یوې بلې موضوع ته واوښت چې د اسرارالافغان د فارسي ژبړې او لنډیز په پاې کې د هغه نېټه ده چې په دې ډول لیکل شوې ـ
تمت هذا لکتاب بروز دوشنبه پنجم ماه ذی لحجه ۱۰۳۲ هـ
که چېرې د شیخ قاسم د زیږیدو نېټه له ۹۵۶ هـ هجری څخه قمري ته واړه و نو ۹۹۸ ق او با ۵۳ کلونه په دواړو اضافه کړو نو هجري شمسي ۱۰۰۹ هـ او قمري ۱۰۵۱ ق کال دی ،چې اصلي نسخه لا لیکل شوی نه ده نو ۲۹ کلونه وړاندې دهغه ژبړه څنګه شوی ده زما په فکر دا هم هجري شمسي نېټه ده چې سمه هم راځي ،یعنې په ۱۰۰۹ هـ کې د مولوي خېرالدین پښتو ژباړه او لنډیزـ
یوه بله خبره هم باید روښانه شي هغه دا چې د ارواښاد علامه حبیبي په نوم ورکي مورخین کې د اسرارالافاغنه د پېژندنې په برخه کې د شیخ قاسم زیږدنه ۹۵۶ ق او مړینه ۱۰۱۶ ق ښودل شوې کله چې ما په پټه خزانه دوهم او د پښتو ادبیاتو په دویم ټوک ،دویم چاپ کال ۱۳۴۲ هـ وکتل ،په دې څلور واړو اثارو کې دا نېټه ۹۵۶ هـ ۱۰۱۶هـ ثبت شوې ده،کیدای شي طباعتي تېروتنه وي ،ځکه چې هدغه متن کې د اسرارالافغان لیکوال صابر د حضر زوي ښودل شوی،په داسې حال کې چې هغه د حین د صابر زوي او صابر د حضر زوي دی ـ
د کتاب ډېره برخه په روایتونو بنا ده چې دغه روایتونه په تاریخي لحاظ بې له شکه ارزښمتمن دي ما د خپلې دندې پر اساس ددې کتاب په هغو برخو چې ما لوستلای شوای دغه ډېره لنډه لیکنه ـ چې یو څه د کتاب د پیژندولو په لمومړۍ برخه کې مرستندویه ثابته شي ،وکړه ـ دا اثر په ژوره توګه لوستل او کتل غواړي چې زما د وس کار نه دی ـ
لمنلیکونه
۱ پټه خزانه ـ محمد هوتک بن داود ۲۱۷ مخ دویم چاپ ۱۳۳۶ هـ
۲ نوم ورکي مورخین ـ علامه حبیبي
۳ اسرارالافغاغنه ،اردو رساله ،سعودالحسن روهیله
۴ پښتانه ـ دکتور حبیب الله تږې
۵ د علامه حبیبي شل مقالې ـ لمړۍ برخ
۶اسرارالافغان ،ژباړه او لنډیز مولوي خېرالدین
۷ د استاد حبیبی شل مقالې ،څلورمه برخه
همدا ډول په بېلو بېلو روایتونو کې بي بي رقیه چې د شیخ قاسم خور ده ،بي بي بسی ،بي بي نېکبخته د شیخ قاسم مور ،بي بي توتیا چې د شیخ قاسم مېرمن ده ،بي بي حاکمه ،بي بي مرجانه ،بي بي هاجره،بي بي خدیجه او داسې نور نومونه راغلي ،چې ما د بېلګې په ډول دا نومونه راواخیستل په اسرار الافغان کې لکه څنګه چې هنري ونستارټ وایي چې دا مولوي خیرالدین به لنډر سره ژبارړلی د ژباړونکي نوم نشته ،امکان لري چې د هغوی کاپي لخ موږ سره نشته ـ د اسرارالافغان رسالې لیکوال سعودالحسن خان روهیله چې ددغه اثر د فارسي ژباړې وخت ټاکي نو وایي چې دا به د حافظ رحمت خان به عصر کې دهغه په تشویق شوی وي خو داسېنه ده ځکه چې په خلاصه الانساب کې د حافظ رحمت خان د زیږیدو نېټه ۱۱۲۲ هـ او ۱۷۱۰ م او د وفات نېټه یې ۱۱۸۶هـ ۱۷۷۴م ده خو دکتاب د ژباړې او لنډیر د پایې ته رسیدو نېټه ۱۰۳۲ ق ده چې د اسرارلافغان په وروستۍ پاڼه درج ده ـ کیدای شي چې دا نسخه په ملتان کې د لودي افغانانو د اسلامي او کلتوري مرکز د خپرویو کلونه وي ـ
د اوراښاد استاد علامه حبیبي پهوینا چې به اسلامي عصر کې د دریمې هجري پیړۍ وروسته لودي افغانانو په ملتان کې د اسلامي ثقافت مرکز درولوده او بیا د نسخې د ځایې په باب پهنظر څرګندولو کې وایې چې د ایسټ انډیا کمپنۍ له لوړ پوړیو چارواکو سره وه اوس څرګنده نه ده چې چېرته به وي ؟ په اغلب ګومان ویلایس شم چۍ فارسي نسخه اوس په کراچۍ ده ـ ځکه کاپی هغه پاڼې چې محترمغورغشتي ماته د کاپي لپاره سپارلې او ما بېرته تر کاپي کیدو وروسته دهغه په غوښتنه وروسپارلې ،په رنګ سپېنې او پاکې پاڼې وې،چې هیڅ داسې اثار ترې نه ښکاریدل چې پردې پاڼو دېوخت تېر شوی وي ـ ددې خبرې لپاره زماپه نظر دا دلیل پوخ او پوره وي چې ووایم د کراچۍ هوا دومره مرطوبه یا نمجنه ده چې کاغذ په ډېره لږه موده کې خپل رنګ پکې له لاسه ورکوي ـ د پښتو نسخې په باب چې ښاغلي سعودالحسن نظر څرګندوي چې دا کتاب په کلکته با برټیش موزیم لندن او یا بل ځایې کو وي ؟
په برټیش موزیم کې خو ځکه نشته چې علامه حبیبي مرحوم هلته تللی و،په کلکته او یا بل ځایې کې؟
حسین د صابر ځوي چې ددې نسخې اصل لیکوال دی بې له شکه ،چې د شیخ قاسم مرید دی ځکه چې نسخه کې یو ځایې په یوه روایت کې خپله کیسه بیانوي چې څنګه د هغه ورید شو،چې دا روایت په دوو پاڼو کې راغلی ـ په اسرارالافغان کې د شیخ قاسم افغان عمر د کتاب د لیکو په وخت کې په یوه فارسي شعر کې داسې ښودل شوی ،چې دا به د حسین وي که د بل چا ؟
بوقت که تحریر شد این کتاب
ګرفتم ازسال عمرش حساب
سه افزده برسال پنجاه بود
زسال سیوم مانده یک ماه بود
الهی بود سال عمرش هزار
هزاری که بشمار سن جاربار
د شیخ قاسم افغان دزیږدو او وفات نېټه په پټه خزانه کې د پښتو ادبیاتو تاریخ دویم ټوک او دسعودالحسن خان روهیله په اسرارلافاغنه کېد مخزن افغاني په واله ۹۵۶ هـ ۱۵۴۹ م ــ ۱-۱۶هـ ۱۶۰۷ ښودل شوې ،ددې پر بنسټ شسخ قاسم ۶۰ کله ژوند کړې ـ
په دې وخت کې زما پام یوې بلې موضوع ته واوښت چې د اسرارالافغان د فارسي ژبړې او لنډیز په پاې کې د هغه نېټه ده چې په دې ډول لیکل شوې ـ
تمت هذا لکتاب بروز دوشنبه پنجم ماه ذی لحجه ۱۰۳۲ هـ
که چېرې د شیخ قاسم د زیږیدو نېټه له ۹۵۶ هـ هجری څخه قمري ته واړه و نو ۹۹۸ ق او با ۵۳ کلونه په دواړو اضافه کړو نو هجري شمسي ۱۰۰۹ هـ او قمري ۱۰۵۱ ق کال دی ،چې اصلي نسخه لا لیکل شوی نه ده نو ۲۹ کلونه وړاندې دهغه ژبړه څنګه شوی ده زما په فکر دا هم هجري شمسي نېټه ده چې سمه هم راځي ،یعنې په ۱۰۰۹ هـ کې د مولوي خېرالدین پښتو ژباړه او لنډیزـ
یوه بله خبره هم باید روښانه شي هغه دا چې د ارواښاد علامه حبیبي په نوم ورکي مورخین کې د اسرارالافاغنه د پېژندنې په برخه کې د شیخ قاسم زیږدنه ۹۵۶ ق او مړینه ۱۰۱۶ ق ښودل شوې کله چې ما په پټه خزانه دوهم او د پښتو ادبیاتو په دویم ټوک ،دویم چاپ کال ۱۳۴۲ هـ وکتل ،په دې څلور واړو اثارو کې دا نېټه ۹۵۶ هـ ۱۰۱۶هـ ثبت شوې ده،کیدای شي طباعتي تېروتنه وي ،ځکه چې هدغه متن کې د اسرارالافغان لیکوال صابر د حضر زوي ښودل شوی،په داسې حال کې چې هغه د حین د صابر زوي او صابر د حضر زوي دی ـ
د کتاب ډېره برخه په روایتونو بنا ده چې دغه روایتونه په تاریخي لحاظ بې له شکه ارزښمتمن دي ما د خپلې دندې پر اساس ددې کتاب په هغو برخو چې ما لوستلای شوای دغه ډېره لنډه لیکنه ـ چې یو څه د کتاب د پیژندولو په لمومړۍ برخه کې مرستندویه ثابته شي ،وکړه ـ دا اثر په ژوره توګه لوستل او کتل غواړي چې زما د وس کار نه دی ـ
لمنلیکونه
۱ پټه خزانه ـ محمد هوتک بن داود ۲۱۷ مخ دویم چاپ ۱۳۳۶ هـ
۲ نوم ورکي مورخین ـ علامه حبیبي
۳ اسرارالافغاغنه ،اردو رساله ،سعودالحسن روهیله
۴ پښتانه ـ دکتور حبیب الله تږې
۵ د علامه حبیبي شل مقالې ـ لمړۍ برخ
۶اسرارالافغان ،ژباړه او لنډیز مولوي خېرالدین
۷ د استاد حبیبی شل مقالې ،څلورمه برخه
