ويل کيږي چې په افغانستان ،پاکستان اوځينې نورو وروستو پاتې هيوادونو٩٠سلنې وګړي په ډيپرېشن يعنې ژورخفګان اوياهم په رواني ناروغيواخته دي. داهم ويل کيږي چې له ١٩٠٥زکال نه تر١٩٦٠زکلونوپورې دڅېړنوترمخې دژورخفګان ناروغي بيخي په نشت حساب وه؛ مګرله دويمې نړيوالې جګړې څخه وروسته دې ناروغۍ ډېرسرايت وکړ او لکه چې ګورونن سباېې دوباشکل اختيارکړی دی.
څېړنوداهم ښودلې ده چې دنوروپه نسبت په ژورخفګان ځوانان او پېغلې ياځوانې ښځې زياتې اخته دي.چې ددې لاملونه غربت، د نشه يي توکوزيات کارول،بې روزګاري او کورنۍ ستونزې ښودل شوې دي.
ژورخفګان يعنې څه؟
١_ هغه وګړي چې د حالاتو مقابله نشي کولای او تل شکسته وي.
٢_ حوصلې ېې ماتې وي، خپلې برياوې کمې او يا بيخي نه ويني.
٣_ له دنيا،ورځني کاروبار،مطالعې،له خپلوملګرو او خپل خپلوانو سره ېې زړه راښکون نه وي اوځان يوازې ترخپله ذاته پورې محدودوتړي.
٤_ تل منفي فکرونه کوي، دځان خېرخواڅوک نه ګوري او داسې نور.
دداسې ناروغيوترټولوعجيبه ذهني بدلون داوي، هغه وګړي چې ترنوروخلکو ده ته ډېرورنږدې وي؛ لکه مور و پلار، ښځه او زامن او ټول ورته بدښکاري اوښه نه پرې لګيږي. دلته نودداسې کس ناروغي په دې زياتيږي چې راشه درشه اوحساب کتاب ټول يې له خپلې کورنۍ سره وي. بيايوداسې کس چې دکورنۍ مشروي، هغه ته خوبياڅوک دهغه نيمګړتياوې هم نشي ورپه ګوته کولای؛ نوممکنه ده چې دداسې کس ژورخفګان دلېونتوب ترپولې ورسيږي.
عجبه داده چې داسې کس تل داهڅه کوي چې ځانوژنه وکړي؛ ليکن له مرګ نه ېې ډارهم کيږي. ډيپرېشن په دوه ډوله دی. يوله دغونه يې ناروغ تل پرخپل ځان تشددکوي، تل په لوړاواز غږيږي، ښه خبره هم په غوسه کوي اوبده خبره هم.کله يې داتشددتردې ورسوي چې خپلې جامې څېرې کړي، خپل وېښتان په موټوکاږي اوله دېواله سره سروهي. داسې کس که چېرې دتشدداوتکليف رسونې ترانتهاپورې ونه رسيږي؛ نو د غوسې اونفرت اظهارکوي اوداسې حرکتونه کوي چې دهغې په وجه نورې کورنۍ ته صدمه رسيږي. ترټولوعجبه خبره داده چې داسې کس له يادوشويوګستاخيوڅخه وروسته هيڅ پښېمانه نه وي؛ بلکې داارمان لري چې يوه چاره خويې کړې وای.
دډېپرېشن دويم ډول ېې بياداول خلاف دی. په دې کې ناروغ ژاړي او تل يريږي. له خپل موروپلار، زامنو،کليوالواوملګرونه تل ګيله من اوځان ددوی درحم وړبولي؛ خوعجبه داوي چې داسې کس د يادوشويو خلکو هيڅ خبره نه مني اوڅه مرسته هم نه ورسره کوي. داسې کس ډېربې زړه اوډارن وي.
داسې کس تل هڅه کوي چې ګوښه کيني اوزړه يې نه غواړي چې له چاسره خبرې وکړي. دچاناروغ عيادت ته ورشي،کومې واده ښادي اويا هم دمړي له کورنۍ سره راشه درشه وکړي.تل چې کوم نږدې ملګری اوياهم خپلوان وويني، هڅه کوي چې وېې نه ويني. دژورخفګان ناروغان په ځای ددې چې د چا ښو خبرو او نصيحت ته غوږشي، زړه ېې ورته راتنګيږي په همدې وجه يې دخواخوږي خبرې په مغزونه لګيږي؛ بلکه په اصطلاح په يوه غوږ يې واوري او په بل غوږيې وباسي.دهغه نه په خپل ځان باور وي نه پربل چا.
تعجب کيسه داده، چې دمخکينيوپېړيودمعاصرساينس او تکنالوجي په برکت چې کوم پرمختګ شوی دی، هررنګ اسانتياوې، الوتکې، موترې، دخپل منځي تړونونودلرلولپاره تليفون، ګرځنده، کمپيوټر او انټرنيټ اونورواسانتياوو ددې دور خلکوته هيڅ اروايي ارامتياورنکړه؛ بلکه ددوی ستونزې او نا ارامتياوې يې لاپسې زياتې کړې.
له نن څخه اتيانوي کلونه وړاندې خلک دډيپرېشن له نوم سره بيخي اشنانه وو. داناروغي موجوده وه؛ مګرددې ناروغۍ ناروغ نه و.ددې لامل داوچې خلکوساده ژوندتېراوو، ساده خوراکونه به ېې کول، غوښتنې يې کمې وې. په هغوی کې دصبراوقناعت ماده زياته وه. ددې زمان په څېر عرياني اوعياشۍنه وې. جنسي غريزې يې ترخپلې کورودانې پورې محدودې وې. منفي فکرونه په دې نه و، چې دخيالي پاچايي جوړلولپاره ېې څه اسباب نه ليدل. خلک ډېرمهذب و. له مذهبي اواخلاقي پولوڅخه څوک نه منحرف کېدل. خپل منځي مينه اودوستي زياته وه؛ ځکه چې دولت به کم واوچابه چاته ددولت اوملګرتيا دپاره سترګې نه پټولې.
¯¯¯
ښاريان د كليوالو په پرتله زيات
په ډيپرېشن اخته كېږي
١_ ښاري نجونې اوهلکان تل داهڅه کوي،چې دځان دپاره په اصتلاح يومعشوق يامعشوقه پېداکړي. دنن سبا پرمختللې فلمي نړۍ ديارانوجوړولو داکچه دومره زياته کړې ده چې هرهلک کوښښ کوي، چې دکوم فلمي ستوري په څېروېښته جوړ کړي، لباس يې دواغوندي اوياېې هم ددوی په اصتلاح ايکټونه (حرکتونه) وکړي. هغه فلمونه چې نن سبا په سېنماګانو خپريږي اويا يې هم په بازارکې پلورل کيږي، له اخلاقي پلوه بيخي صفر دي. زموږ دانوی نسل په ځای ددې چې علمې رنګ ترې واخلي، نورېې هم دفحاشي لورته ورکاږي اوبالاخره يې چې عقدې سړې نه شي، په مختلفوناروغيواخته شي. بيايې نو موروپلار کوښښ کوي چې رنځپوهانو ته يې بوځي، دم اوتاويذ ورته وکړي. په ځينوکليوالوسيموکې اکثره خلک داسې انګيري چې په زوی يالور باندې يې چاکوډې کړې دي. بياېې نو دخدای په زيارتونوګرځوي، تاويذونه ورته کوي. په هغه چاباندې يې چې شک راشي، مختلف ګواښونه ورته کوي اوبالاخره ېې دابعض اوکينه ددښمنۍ ترپولې ورسيږي.
٢_ لکه چې وموويل ښاري خلک په دې وياړي چې زوی ېې فلمي هيروجوړشي. هغوی پخپله لاسه رنګارنګ فلمونه کورته راوړي. ډېش انتن اوکېبل ورته لګوي.اکثره خلک خوداکوښښ کوي چې اولادېې له بې ځايه ګرځېدو څخه رامنعې شي اوپخپل کورکې تلويزون اوانټرنيټ ته ناست وي اوياهم په دې وياړي چې زوی ېې دفلانکي هيرو په څېرقدوقامت، وېښته اولباس لري.اولادېې نورهم تشويقيږي اوبالاخره يې چې غوښتنې پوره نشي نوداروايي نارامتياښکارشي.
تاسې داحقيقت ومنئ چې دې فلمونواوډراموزموږټول نسل په ژورخفګان اخته کړی دی. ډېپرېشن په دوه ډوله دی لکه چې وړاندې مووويل يوقسم يې له تشدد څخه ډک وي، چې بالاخره سړی ځانوژنې ته هڅوي اوبل قسم يې داچې انسان تل ژړوي، دردوي اوله خپلوخپلوانوڅخه بيلوي.
٣_ داسې وګړي داروايي ارامتيا دپاره بياله بيلابيلو نشه يي موادو؛ لکه شراب، چرس اوله نورونشه يي درملوڅخه استفاده کوي. په ځای ددې چې ددی ستونزې حل اوعريزې يې سړې کړي، دوی نور هم له کاره وباسي. داسې مستان هڅه کوي چې خپلې معشوقې اويا هم کورودانې ته په زوره شراب اونور نشه يي توکي ورکړي، چې په پای کې په اکثره ځايونوکې ليدل شوي دي چې دوی لوڅ لغړپه ورځو ورځوپراته وي. داسې خلک بالاخره په ټولنې يولوی پېټی جوړشي. له بده مرغه بايدووايوچې په داسې خلکوکې دلوستو خلکوشمېره ډېره ده.
٤_ ښاري نجونې اوهلکان چې له يوبل سره ملګرتياکوي، تل يوبل ته دروغ وايي:
داسې پېسه دار يم، پلارمې په لندن کې دی، دومره مارکيټونه مودي او...... داکيسې يې ټولې له هغو فلمونو او ډرامو څخه زده کړې وي چې په هغوی کې خلکوته ښودل کيږي چې په ښارونوکې داسې پېښيږي. نجلۍ هم ځان دغټې کورنۍ بولي، هلک په ډول ډول خبروغلطوي. دالوبه که تاسې په انټرنيټ وګورئ، بيابه ښه درته ظاهره شي.
په لنډوټکوکې بايدووايو،چې چرته داخلاقي کدرونو زوال پيل شي، له هغه ځايه دژورخفګان چينه خوټيږي. په اصل کې ډيپرېشن ياژورخفګان داخلاقياتواودانسانيت له عظمت څخه بېزارتوب دی اودشيطان غلبه ده، چې زموږځوان کهول يې تردې ځايه راوستی دی. هغه وګړي چې سوچه ليوني دي، هغوی ياهيڅ نشي کولای او يا ډېرڅه کولای شي (دورانکاري له لوري )؛ خوهغه وګړي چې په ډېپرېشن لګيا دي هغوی بيا ددې زهرو په درياب کې ډېرخلک له ځانه سره لاهوکولای شي.
داسې وګړي په اصل کې ددين اواسلام له سپېڅليو کړيو څخه ځانونه ازاداومطمين بولي؛ لېکن دځان دننه چې کوم اضطرار، ذهني بوج اوډېپريش محسوسوي، هغه ددين اومذهب نه دبېزارتوب او دخپل ضميراوروح يولوی عکس العمل ( غبرګون ) دی.
لکه چې ومووويل پوهانودژورخفګان لوېې سرچينې بې لارېتوب، دنشه يي توکوکارول اوفاحش فلمونه ليدل ښودلي دي. هغوکسانوته چې نشه يي توکي نه رسيږي اوياهم کرکه ترې کوي ،هغوی دذهني ارامتيادپاره نشه لرونکي درمل کاروي. دادرمل په هرځای کې بې له کومې پابندي څخه پلورل کيږي اوکوم قانوني جرم هم نه لري.که چېرې موږووايوچې هريواتم ځوان په نشه لرونکودرملواخته دی نومبالغه به نه وي.
زموږاوستاسې مشران دماشومانواوځوانانوبې لارېتوب يوازې اويوازې تلويزون، تيلي فون اوانټرنېټ ګڼي. هورښتياهم که داڅېزونه په سمه توګه ونه کارول شي؛ نوماشومان اولويان دبې لارېتوب اوبدمرغۍ لوري ته کشوي؛ خوکشران بياټول ناوړه کارونه له مشرانوڅخه زده کوي. هغوی دشنولښتو په څېر وي هرطرف ېې چې کږوې کږيږي. هرمشرکه همداتلويزون، سي ډي، انټرنيټ سم وکاروي،کېدای شي کوچنيان هم همغسې رنګ ترې واخلي.
ښه خبره خوداده چې هرپلاراومشرورورياتره بايد د خپل زوی يا ورور د ناستې پاستې ملګري،انډيوالان او د هغوی د ناستې پاستې ځايونه معلوم اوتعقيب کړي، د هغوی جايزې ستونزې دې ور حل کړي اوداسې نازدې ورکړي چې هغوی دبې لارېتوب لوري ته نه بيايي.
