نويسند گان : برگردان :
تلباک نظروف معاون سر محقق عبدالرحيم بختانى خدمتگار
و عبدالنبى ثنا زاده
تشکيل سياست جديد خارجى جمهورى تاجکستان در دوران استقلال
بعضى آزادى هاى نسبى و صلاحيت هاى که در آنجام فعاليت هاى سياسى و اجتماعى و اقتصادى در دوران باز سازى به حکومت هاى جمهورى هاى اتحادى داده شده بود ، اميدى را براى رسيدن به استقلال بيشترى در چار چوپ هاى اتحاد جماهير شوروى سوسياليستى به وجود آورده بود ، از جمله در جمهورى شوروى سوسياليستى تاجکستان بعضى از نيروهاى سياسى جمهورى ، که آن وقت روى صحنه سياسى آمده بودند در برنامه هايشان پيشنهاد نموده بودند ، که هدف آنها بدست آوردن استقالال و صاحب اختيار کامل سياسى و اقتصادى تاجکستان در هئيت کنفدراسيون دولت هاى مختار ميباشد . تلاش نيرو هاى سياسى و مقامات رسمى تاجکستان را براى دريافت استقلال ، حوادث سياسى ، که در اواخر سالهاى هشتاد و اوايل نود در قلمرو اتحاد شوروى سابق بوقوع پيوست تشويق نمود . اين حوادث سياسى عبارت است از خارج شدن جمهوريت هاى سواحل بالتيک از ترکيب اتحاد شوروى سابق ، شدت گرفتن روحيه جدا طلبى در بعضى از جمهوريت ها ، بوجود آمدن وضع نا معلوم سياسى و تلاش هاى خود خواهانه مردم از نگاه نفوذ بزرگتر در نسبت جمهوريت هاى اتحادى ديگروغيره چون نتيجه شوراى عالى جمهورى شوروى سوسياليستى تاجکستان برنامه اعلاميه در باره استقلال دولتى جمهورى شورى سوسياليستى تاجکستان را براى برسى به اجلاس دوم شوروى عالى جمهورى سوسياليستى تاجکستان پيشنهاد نمود و آن بتاريخ ٢٤ اگست سال ١٩٩٠ قبول شد . لازم بۀ تاکيد است که در اين اعلاميه شوراى عالى جمهورى جاى تاجکستان را در چار چوب هاى اتحاد جاهير شوروى سوسياليستى جديد ميديد و باور بر آن داشت که پيوند آزادانه و مساويانه مليت هاى شوروى در چار چوب هاى اتحاد جاهير شوروى سوسياليستى جديد به انکشاف همه جانبۀ آنها ضمانت ميدهد . حتى اعلاميه انتراتيف نيز ، که بتاريخ ١٧ اگست در روز نامه (( تاجکستان سويتى )) چاپ شده بود ، و آنرا گروه حقوق شناسان تهيه نموده بودند ، طوريکه ى . عثمانوف شهادت ميدهد ، (( تاجکستان را چون جزء دولت شوروى ميديد . اعلاميه رسمى باوجود آنکه استقالال دولتى کشور را اعلام داشت ، باز هم اعتراف ميکرد ، که قسمى از صلاحيت هاى خود را داوطلبانه به اتحاد جماهير شوروى واگذارد. ضمناً در اين وقت در نزد مقامات مرکزى اتحاد جماهير شوروى سوسياليستى لوايح شرطنامه عمومى آماده ميگرديد . بنابر آن در بند ١٩(( اعلاميه استقالال دولتى جمهورى شوروى تاجکستان)) که بتاريخ ٢٤ اگست سال ١٩٩٥ نشر شد چنين آمده است : (( اعلاميه مذکور زمينه يى است براى تنظيم قانون اساسى جديد جمهورى سوسياليستى تاجکستان و عقد شرطنامه عمومى )) ، ناکامل بودن استقلال تاجکستان مطابق اعلاميه ٢٤ اگست سال ١٩٩٠ در آن هم ظاهر ميگردد ، که باوجود در آن اعلان داشتن آنکه (( جمهورى سوسياليستى تاجکستان با کشور هاى خارجى روابط مستقيم دارد ، با آنها شرطنامه هاى اقتصادى ، فرهنگى ، علمي و تخنيکى را به امضاء ميرساند نمايندگى هاى ديپلوماتيک ، قونسلى ، تجارتى را تبادله ميکند . در همين بند ١٥ اعلاميه مذکور ذکر رفته است ، که : در وخت ضرورت مى تواند در فعاليت هاى سازمان هاى بين المللى شرکت نمايند .
اعلاميه استقلال کامل تاجکستان به طور ناگهان بتاريخ ١٨-٢١ اگست سال ١٩٩١ م در مسکو اعلان گرديد . اين حوادث و تغيرات دولتى ، طوريکه ى. عثمانوف ميگويد ، نشان داد که (٠ پيوند سياسى بين ملت هاى شوروى عملاً کاسته شده است و رهبرى جديد روسيه مايل به ادامه دادن اين اتحاد نيست و در سراسر کشور کدام نيروى سياسي ويا نظامى ابرومند موجود نيست ، که اين اتحاد را قدرت نگهدارى بدهد))بنابر اين جلسه فوق العاده شوراى عالى جمهورى سوسياليستى تاجکستان بتاريخ ٩ سپتمبر سال ١٩٩١ م چند سند مهم ذيل را تصويب نمود : (( حکم شوراى عالى جمهورى تاجکستان درباره وارد نمودن تغيرات اصلاحى در اعلاميه استقلال جمهورى سوسياليستى شوروى تاجکستان )) ، (( حکم شوراى عالى جمهورى تاجکستان در باره اعلان استقلال دولتى جمهورى تاجکستان )) ، (( اظهارات درباره استقلال دولتى جمهورى تاجکستان )) ، (( در باره وارد نمودن تغيرات اصلاحى در قانون اساسى جمهورى
تاجکستان )) ، (( اظهارات در باره امنيت دولتى جمهورى تاجکستان )) ، محض در همين سند هاى اساسى حقوقى استقلال دولتى کامل جمهورى تاجکستان از آنجمله در ساحه سياست خارجى آن گذاشته شد . چنانچه بند ١٥ اعلاميه ٢٤ اگست سال ١٩٩٠ م به طريق ذيل تحرير و تکميل شد که از سابقه آن بکلى فرق ميکند . جمهورى تاجکستان يک کشور آزاد و مستقل و داراى حقوق بين المللى بوده ، با کشور هاى خارجى روابط ديپلوماتيک ، قونسلي ، اقتصادى و غيره بر قرار مينمايد ، با آنها نماينده هاى مختار تبادله ميکند و ساز شنامه هاى بين المللى را امضاء ميکند .
اين تغير و اصلاح ، در اعلاميه ٤ اگست سال ١٩٩٠ م و قانون اساسى جمهورى تاجکستان در اجلاس فوق العاده شوراى عالى جمهورى تاجکستان بتاريخ ٩ سپتمبر سال ١٩٩١ م تصويب شد و از آغاز سياست جديد خارجى جمهورى تاجکستان خبر داد . به طور رسمى اعلان استقلال دولتي جمهورى تاجکستان توجه جامعه جهانى را به کشور ما افزود. و در يک مدت نسبتاً کوتاه يعنى از سپتمبر ١٩٩١ تا نومبر ١٩٩٢ از اعلان استقلال تا برگزارى هفتمين جلسه شوراى عالى جمهورى تاجکستان سفر هاى هيئت هاى دولتي وغير دولتى کشور هاى ذيل به تاجکستان صورت گرفت : هيئت هاى حکومتى جمهورى اسلامى ايران به سرپرستى رئيس عمومى ديپارتمنت وزارت امور خارجه جمهورى اسلامى ايران بتاريخ ١٦-١٧ اکتوبر سال ١٩٩١ ، هيئت ديگر به سرپرستى على اکبر ولايتى وزير امور خارجه ايران بتاريخ ١-٢ دسمبر سال ١٩٩١ ، هيئت جمهورى اسلامى پاکستان به سرپرستى سردار آصف على وزير اقتصاد آنکشور بتاريخ ٢-٤ دسمبر سال ١٩٩١ ، هيئت بنياد بين المللى اسعار به سرپرستى ايشان کپور مدير بخش ديپارتمنت اروپايي بنياد بين المللى اسعار بتاريخ ٨ دسمبر ١٩٩١ ، هيئت جمهورى مردم چين به سرپرستى لى لانتسين وزير روابط اقتصادى خارجى بتاريخ ٤ جنورى سال ١٩٩٢ ، جيمنر بيکر سکرتر دولتى ايالات متحده امريکا بتاريخ ١٣ فبرورى سال ١٩٩٢ ، هيئت دولتى عربستان سعودى به رهبرى سعود الفيصل وزير امور خارجه عربستان سعودى بتاريخ ٢٠ فبرورى سال ١٩٩٢ ، هيئت دولت کويت به رهبرى ناصر رمضان وزير ماليه آنکشور بتاريخ ٢٨ فبرورى سال ١٩٩٢ ، هيئت دولت مردمى بنگله ديش به رهبرى عبدالمنان وزير دولتى آنکشور بتاريخ ٢٩ فبرورى سال ١٩٩٢ ، هيئت جمهورى ترکيه به رياست چيقين وزير امور خارجه آنکشور بتاريخ اول مارچ سال ١٩٩٢ ، هيئت فرانسه به سرپرستى آلف بى وين سکرتر دولتى آنکشور در امور روابط خارجه بتاريخ ٢ مارچ سال ١٩٩٢ ، معاون رئيس اتحاديه بين المللى احزاب سوسيال دموکرات المان بتاريخ ٧-٨ مارچ ١٩٩٢، هيئت جمهورى اسلامى پاکستان به رياست سرتاج عزيز وزير ماليه و روابط اقتصادى آنکشور بتاريخ ٢٨ مارچ ١٩٩٢ ، هيئت رومانيا به رياست اندرييان ايسماس وزير امور خارجه آنکشور در برج جولاى سال ١٩٩٢ ، سفر جنرال ولفريد او تاشافير مـسؤل بخش نظامى سفارت المان در مسکو بتاريخ
٢٨-٢١ اگست سال ١٩٩٢ ، هيئت ماليزيا به رهبرى مارتين ليندسيا مسؤل همکاريهاى منطقوى در ساحه مخابرات در اسيا بتاريخ ٤ سپتمبر سال ١٩٩٢ م . بعد از فيصله فوق اجلاس شوراى عالى تاجکستان سفارتخانه هاى کشور هاى جمهورى اسلامى ايران بتاريخ ٨ جنورى ١٩٩٢ ، جمهورى مردم چين بتاريخ ١٣ مارچ سال ١٩٩٢ ، جمهورى ترکيه بتاريخ ٢٢ مارچ ١٩٩٢ و سفارت جمهورى اسلامى پاکستان بتاريخ ٦ جولاى سال ١٩٩٢ افتتاح و به فعاليت آغاز نمودند .
جمهورى تاجکستان بعد از کسب استقلال خويش بحيث يک کشور آزاد و مستقل با سازمان هاى
بين المللى و منطقه يي ذيل پرتوکول امضاء نموده و شامل آن گرديد : در اتحاديه دولت هاى مستقل مشترک المنافع در ماه دسمبر ١٩٩١ ، در سازمان بين المللى مشورت در مورد امنيت و همکارى در اروپا بتاريخ ٢٦ فبرورى سال ١٩٩٢ ، در سازمان بين المللى صحت در ماه اپريل ١٩٩٢ ، در سازمان ملل متحد بتاريخ ٢ مارچ ١٩٩٢ تنها در ظرف يک سال ١٩٩٢ جمهورى تاجکستان با ٤٨ کشور خارجى ذيل روابط ديپلوماتيک بر قرار نمود : چين بتاريخ ٤ جنورى ، ايران ٩ جنورى ، مکسيکو ١٤ جنورى ، دنمارک ٢١ جنورى ، ترکيه ٢٩ جنورى ، جاپان ٢ فبرورى ، جمهورى مردم دموکراتيک کوريا ٥ فبرورى ، لهستان ١١ فبرورى ، ايالات متحده امريکا ١٤ فبرورى ، عربستان سعودى ٢٢ فبرورى ، فنليند ٢٦ فبرورى ، المان ٢٨ فبرورى ، کيپر فبرورى ، بنگله ديش اول مارچ ، فرانسه ٣ مارچ ، فلسطين ٦ مارچ ، ماليزيا ١١ مارچ ، اطريش ٢٥ مارچ ، کيوبا ٢٥ مارچ ، فلپاين ٢٥ مارچ ، اسرائيل ٢٦ مارچ ، سوريه ٢٩ مارچ ، روسيه ٨ اپريل ، مغلستان ٢٤ اپريل ، اوکراين ٢٤ اپريل ، جمهورى کوريا ٢٥ اپريل ، بلژيک ٢٩ اپريل ، جمهورى افريقاى جنوبى ٥ ماى ، ايتاليا ١٥ ماى ، لوگزامبورگ ٢٢ ماى ، آذربايجان ٢٩ ماى ، سلواک ٥ جون ، چک ٥ جون ، پاکستان ٦ جون ، مجارستان ٢ جولاى ، ويتنام ١٤ جولاى ، رومانيا ٢٠ جولاى ، اندرليند ٢٧ جولاى ، اسپانيا ٤ اگست ، پرتگال ٤ اگست ، تايليند ٥ اگست ، هندوستان ٢٨ اگست ، زيلاند جديد اگست، يونان سپتمبر ، ازبکستان ٢٢ اکتوبر ، سويس ٩ دسمبر ،ارمنستان ولاتويا .
ولى افسوس که جمهورى تاجکستان از آن امکانات و شرايط مساعد ، که بعد از دريافت استقلال سياسى در ساحه سياست خارجى پياده ګرديده بود ، نتوانست که بطور بايد و شايد استفاده نمايد ، زيرا با استفاده از هرج و مرج سياسى ، که در اتحاد شوروى بعد از اپريل ١٩٨٥ ، يعنى پس از اعلان مرحله
(( بازسازى )) بوجود آمده بود مانع اين کار شد .
طبيعى است ، که اين وضعيت نا آرام سياسى جمهورى ، که از اخير سالهاى ٨٠ و اوايل سالهاى ٩٠ رخ داد ، بعد از اعلان استقلال در سالهاى ١٩٩١ و ١٩٩٢ ادامه داشت و به فعاليت هاى وزارت امور خارجه جمهورى تاجکستان تاثير بد گذاشت . طوريکه مؤلفان (( ديپلوماسى تاجکستان )) ، که خود شاهد آن روز هاى دشوار بودند ، اظهار نمودند ، که در بين وزارت امور خارجه جمهورى تاجکستان هم (( صداى فير مى آمد و خون مى ريخت . وزارت غارت شده و فعاليت هاى آن فلبج شده بود . به گمان بسيار اسناد مهم ترى ديپلوماتيک نابود شده بود )) ، به اثر شدت گرفتن جنگ داخلى در تاجکستان درنيمايي دوم سال ١٩٩٢ سفارتخانه ها و نمايندگى هاى بعضى از کشور هاى خارجى ، که در دوشنبه باز گرديده بودند ، يک تعداد مامورين خويش را و فعاليت هاى خويش را محدود نمودند ، بعضى شان قطع فعاليت نمود و جمهورى تاجکستان را ترک نمودند . و اين همه به روابط دوجانبه و چند جانبه جمهورى تاجکستان تاءثير منفى گذاشت ، سرعت و منفعت آنرا به مراتب کاهش داد.
