پښتو ادب كي دَ ناول شمېره څه حده پوري ضرور شته ، خو دغه شمېره يا مقدار كي دَ معيار تله بېخي دومره درنه نه ده چي مونږ وَ وئيلى شو ، چي " اوس پښتو ناول هم دَ پښتو افسانې دَ معيار په شان دَ عالمي معيار په كانټا يا تله دروند شوى دى اول خو دَ ابتدا نه پښتو ناول ته ليكونكو څه خاص توجه نه وركړي بيا هم كه څه موده وړاندي ځنه ليكوالو څه لكل بېشك چي كړي دي او دَ پښتو " ناولي صنف " لمن يې درنه كړي ده خو دې كي هغه ليكونه هم دَ ناول په نوم بللى كېږي چي يا خو دَ سفرنامو بڼه لري او يا ځنه دَ خطونو په شكل تحرير او چاپ شوي دي نو ځكه ورته ناول وئيلى كېدل به غلطي ګڼلى كېږي او نه ورته دَ معيار پوره سند وركولى شي ځكه چي ناقدان واي ..
" ناول يو داسي مشكل او صبر اّزما صنف دى چي دَ ډېري مطالعې او تېزي مشاهدې ضرورت ورته پېښېږي"
نو شايد پښتون دَ دومره صبر او مطالعې زغم نه لري او شاهد په دې سبب قصه يا داستان زر تر زره انجام يا اختتام رسولو ته لېواله وي داسي صورت كي كه مشاهده هر څو هم تېزه وي ، خو ناول ليكونكي دَ دغه تېزي مشاهدې نه ډېر كم كار اخلي پاتې دَ تجربې خبره شوه نو كه ناول ليكل صبر، زغم او قرار غواړي نو دې ناول دپاره تجربه دَ دې نه زيات وخت ته اړه لري هم دَ پښتو ژبي يو نقاد ډاكټر خالد خان ليكي ...
"دَ يو ناول دپاره دَ واقعاتو راجمع كول دومره ګران كار نه دى ، څومره ګران چي دَ دغو واقعاتو په ښه ډوْل بيانول دي"
ګوا دغو واقعاتو ته ترتيب وركول ، دَ فقرو، جملو جوړښت او دَ مكالمو برجسته ادائيګي او هم دغو كي لفظي جوږوالى . پيوستوالى راويستل وخت او هنر غواړي او زما خپل خيال دى ، چي زما دَ خبري تائيد ځكه كېږي، چي يو ناول ليكونكى دومره محنت ، كړاوْ رېډيو يا ټېليويژن دَ ډرامې دپاره ولي وَ نكړي، چي كه وخت هم واخلي نو محنتانه هم ښه پوره وركولى شي .
دَ ښاغلي افضل شوق ناول " پروني مخونه" دَ ابتدائي صفحو يا بابونو دغه تاثر راوړاندي كوي لكه ښاغلى شوق دَ افسانې په رنګ كي خپله ورځنۍ ډائرۍ بيان كړي وي يا دَ يوې سفرنامې داسي برخه يې معلومېږي چي هغې كي يو شاعر سېلانى دَ ښائيست يا دَ ښائيسته " قلوپطره" په لټون دَ قاهره يا دَ ټول مصر په بازارونو كي دَ نورو خارجي ملګرو سره په دې بحث سر وي ، چي
" ښائسيت څه شى دى؟ "
او يو خارجي ملګري ورته واي چي ..
" " ښائيست په رنګ كي نه ، بلكې په اخلاق كي دى
خو دَ لېوني او شاعر سېلاني يا دَ دې ناول هيرو يو خپله جُدا رائې ده او هغه هم دَ هغې ښائيست يا قلوپطره په لټون دى .. او بيا . .
دَ دې ناول بنياد دَ قاهره دَ كانفرنس يا سيمينار نه ايښى شوى دى چي ښاغلي ليكونكي لكه دَ سترګو حال په څير بيان كړى دى خو، هم دَ دغه روداد لوستونكى چي څومره دَ دې روداد لوسته كوي، نو مخ په وړاندي ځي او هومره يې دلچسپي زياتېږي او دَ قصې سره سره دَ قاهره خصوصًا دَ فرعوني دور دَ باقياتو دَ سېل نه هم خوند اخلي او دا دَ ښاغلي شوق هنر دى ، چي په خبرو خبرو كي دَ فرعوني دور او تاريخ نه خپل لوستونكى لكه دَ ماشوم په خپل هنر او خوند خوند اّګاه كوي او دې ته يې هم پسخوي، چي هغه دَ ناول لوسته كي په وړاندي لاړ شي … لكه دَ يو ظالم فرعون " سنېفرو" فرعون يا خداى(نعوذبالله) جوړ شي، نو مور ته واي ..
" زه دَ خپل خداى پلار په شان ظالم نشم جوړېدلى او په انسانانو ظلم نشم كولى "
دَ دې مكالمې ( چي شاهد تاريخي ده ) يوه خبره ښكاره كېږي چي فرعونان كه هر څومره هم ظالمان وْ او دَ خداى جوړېدلو په نامه يې ځان دپاره هر څه، هر ظلم خپل جائز حق ګڼلو خو دَ دې باوجود دوئ ( خوفو ) سينه كي هم لكه دَ نورو انسانانو ضمير هم وْ ځكه خو دَ دعوې غرور لرلو باوجود هم واي چي " زه په انسانانو طلم نشم كولى" دَ يو ښه او معياري ليكونكي هم دغه خاصيت وي چي هغه په يوه خبره ، جمله او مكالمه كي څو څو معنې را وَنغاړي .
ښاغى شوق څه ډېر مشرقي او مغربي ملكونه كتلي دي او هم دَ دې (خصوصًا مغربي ) ملكونو دَ ادب مطالعه يې ښه ژوره كړي ده نو ظاهره ده ، دَ هغه په ليك او تخليق كي دَ دغې مطالعې څه اثر به خامخا ښكاره كېږي او هم دغه سبب دى، چي ښاغلى شوق په نظم او نثر كي دَ پښتو روائتي ادب نه ډډه كړي ده نو ځكه هم دَ هغوئ په هر ليك او تحرير كي دَ پښتو ادب په حواله يوه نوي تجربه محسوسېږي خو هغه دَ دې ژوري مطالعې دَ تاثر باوجود په شعوري توګه دا كوشش كوي ، چي هغه دَ پښتو او پښتنو دپاره وَ ليكي او معياري وَ ليكي خو دا هم كېدلى شي چي دَ شوق دغه معياري او تجرباتي ليك دَ " نن" دَ لوستونكي دَ ذهني قوت نه بالا وي او ممكنه ده چي دَ دغه نن دَ لوستونكي دَ ذهني ، شعوري او علمي قوت حاصل كړي چي دَ شوق دَ " سبا" دپاره ليك مطالعه ورته اسانه شي _ دا خبره مي په دې بنياد وكړه ، چي ښاغلى شوق خپله اعتراف كوي ، چي " هغه دَ نن دَ لوستونكي په ځاى دَ سبا دَ لوستونكي دپاره ليكل "کوي
وئيلى كېږي چي ..
" " نن ناول كي چي ليكلى كېږي ، دا دَ عصري رجحاناتو نمائنده وي
خو شوق دَ ناول دَ سرسري مطالعې نه واضحه كېږي چي هغه دَ پښتو روائتي رجحان نه تر څه حده ځان ژغورلى دى ولي چي بيا هم هغه يو پښتون دى نو ځكه هم هغه دَ " پښتونيت " نه نه شي وتلى ځكه خو يو ځاى ليكي ..
" (سېلاني ته ) پښتو ورته دَ څه وئيلو اجازه ځكه نه وركوي چي هغه دواړه ښځي ( زنانه ) دې او دَ ښځو سره سيالي دَ پښتنو كار نه دى "
دَ " پروني مخونه " دريم باب يا فصل پوري دَ يوې سفرنامې يا روداد رنګ لري خو دَ څلورم باب نه ناول كي هم دَ ناول خوند راشي او دَ لوستونكي دلچسپي څه نوره سېوا شي يوه عجيبه خبره دا ده ، چي دَ ناول " ولن " دَ يو روائتي ، بدشكله ، بدڅېرې او طاقتور دېو رنګه نارينه په ځاى تهائي پېغله ده او هغه هم نرم و نازكه او ښائيسته پېغله .
دَ ډېر بحث كولو په ځاى كه خبره رالنډه كړو، نو دې ځاى ته به راشو، چي ښاغلى دې ناول كي دَ دوْ زړونو مينه هم ښكاره كړي ده ، دَ عاشق معشوقې روائتي مرورتوب ناراضګي هم څرګنده كړي ده ، دَ معشوقې ناز نزاكت هم ، منظركشي يې هم كړي ده او كردارنګاري يې هم په داسي هنر كړي ده ، چي هر كردار په خپل ځاى يو اهميت لري او ناول دَ ځان دننه دَ دې ډېرو كردارونو هم يوه قصه لري علامت هم لري او دَ نوي دور مغربي او دَ ماډرن ژوند عكاسي هم كوي مكالمې ډېري دي .. خو زه دَ ښاغلي شوق نه دَ اختلاف جُرات كوم ، چي مكالمو كي هغه تاثرات نه ښكاري ، كوم چي دَ يو " كهنه مشق" يا تجربه كار ليكونكي خاصه وي چونكې افضل شوق نه يواځي نثرنګار دى ، بلكې هغوئ تر ټولو ړومبى يو منلى شوى شاعر هم دى هغه دَ شاعر په حېث دَ " شلېدلي امېل" او " په لټون ستا دَ څهرې" غوندي معياري شعري مجموعې هم پښتو زبي ته وركړي چي پښتو ادب پرې په ځاى وياړ كولى شي نو هم په دې بنياد دَ " پروني مخونه " په لوستو دَ مكالمو كمزوري " شاعرانه هنر" كمى محسوسېږي ..
دَ ډاكټر خالد خان وړاندي ذكر شوي وينا په خپل ځاى ده ، چي " .. څومره ګران چي دَ دغو واقعاتو په ښه دوْل بيانول دي .." خو دَ ښاغلي شوق دَ دې ناول ټول واقعات يو تسلسل سره مخي ته راغلي او شوق هم هغه ډوْل بيان كړي او اوس پاتې دَ " ښه ډوْل " او معيار خبره شوه نو شوق صاحب خپله واي چي ..
" كه دَ نن پښتانه او پښتو ادب زما تخليق ته اهميت نه هم وركوي يا زما په ادبي هنر پوهـ نشي ، نو پروا نه لري ځكه چي زه دَ نن په ځاى سبا دپاره ليك كوم"
او چي ښاغلى شوق پخپله دا اعتراف كوي ، نو مونږ به اوس دَ سبا دَ نقاد رائې ته ګورو ، چي دَ شوق تخليقاتو ته هغه كوم او څه معيار وركوي او دغه سبا، سبا هم راتلى شي، صدۍ پس هم راتلى شي .
اوښاغلى شوق چي دَ " پروني مخونه " ناول كي دَ قصې كوم سفر دَ څلورم پنځم باب نه شروع كړى دى .. نو دَ نن لوستونكي حق لري ، چي دَ شوق سره مخ په وړاندي لاړ شي او بيا خپله دَ نن رائې ښكاره كړي البته دَ ليكونكو په حېث دَ نن ليكونكي فېصله وركوي، چي
" شوق پښتو ادب كي دَ شاعر په توګه ، دَ سفرنامه نګار په توګه او اوس دَ ناول نګار په حېث يقينًا یو جوت مقام جوړ كړو باور لرو، چي كه ژوند وْ ، نو شوق به دغه مقام دَ قلم دَ معمار په حېث نور هم اوچت او بلند كړي"
دَ ښاغلي شوق دَ نېك مرغۍ دپاره دَ نن ليكونكي دعاګو دي ..
كراچۍ 04 _12_23
