ژباړه : صاحب الله (رحيمي)
سياسی زده کړی ،سياسی تعليم (لارښوونه)
يعنې ددي څخه مطلب دا دې چې په سياسي ژوند کې د فعال ګډون لپاره فرد چمتو کول او په ټولنه کې مسؤليت منل ، فرد د فردي او ټولنيزو حقونو ، سيستمونو او فلسفې او سياسي نظرونو سره بلدول ، په ټولنيز ژوند کې د سياست رول ، اوسني سياسي مسائيل ، په هېواد کې د هغه مقام ، دريځ او نړېواله صحنه. سمې سياسي زده کړې ملي هوساينې ، پيوستون او نړيوال تفاهم په معنې سره يادېږي .
مثبته ازادي
يعنې
۱. د ښو کارونو کولو ازادي لرل چې د ايډيالېزم يا د فلسفي دود اصل دی.
۲. د زورواکۍ له مينځه وړل او هر څه انسان ته د ځان لپاره پرېښودل د آزادۍ لپاره مرسته نده. د ريښتيني آزادۍ هدف د کمال لاسته راوړلو لپاره د ټولنې ټولو غړو لپاره مساوي مسؤليت چمتو کول دي.
څو حزبي (ګوندي) سيستم
يو سياسي سيسټم چې پکې ډیرې سیاسي ګوندونه د واک د ترلاسه کولو لپاره په ګډه کار کوي او کله چې یو ګوند واک وګټي ، نو د اکثریت لاسته راوړلو هڅه کوي او د نورو ګوندونو په مرسته او د دوی نظرونو سره خپل پلانونه پلي کوي. لکه په ایټالیا کې وضعیت د واکمن ګوند سره سیاسي سیسټم معمولا د یو شمیر ګوندونو سیاسي سیسټمونو کې رامینځته کېږي چې ډیری ګوندونه په هېواد کې فعالیت کوي. مګر د دوې ګوندونه ډیری کوچني او لږ نفوس لري او د دې کوچنیو ګوندونو برعکس ، یو لوی ګوند شتون لري چې یوازې کولی شي په هېواد کې نسبي اکثریت رایې وګټي او واک ترلاسه کړي ، لکه په هندوستان کې د کانګرس ګوند په څیراوديته ورته نور...
فرهنګيزم يا ګڼ فرهنګي سياست ؛ مختلف کلتوريزم
دا اصطلاح د اکثریت کلتور او د لږه کیو ډلو مختلف کلتورونو ترمینځ توپیرونو پای ته رسولو لپاره په ډیری هېوادونو کې ترسره شويو هڅو ته اشاره کوي. د ګڼ فرهنګی سیاست په وینا مختلف کلتورونه ، لکه موزیک یوځای کیدل ترڅو هیڅ اقلیت خپل کلتوری عناصر پریږدي یا هیر نکړي...
انحصاري سرمایه ګذاري
يعنې د لویو پلازمینو غلظت ، د آزاد رقابت ورکېدل او د لوی واحدونو لخوا د کوچني صنعتي او تولیدي واحدونو رد کول یا له مینځه وړل ، د آزاد رقابت پانګوالی په انحصار کې پانګوالۍ ته بدلون ورکول ، کوم چې د امپریالیزم نښه ده.
عامه اراده؛ عمومي اراده ؛ ټولشموله اراده
په لومړي ځل د روسولخوا دا اصطلاح د خلکو د ارادې د توپیر لپاره وکاروله (د ټولنې اراده له سیاسي لید لوري څخه) د اکثریت ، فرد ، څو افرادو او یا دې قضیې د یوې طبقې له ارادې څخه. د ژان - ژاک روسو په وینا د دې لپاره چې دولت خپل لومړنی کیفیت ، اخلاقي کیفیت وساتي نو دا باید د خلکو په رضایت تکیه وکړي یعنی د خلکو رضایت باندې چې حکومت تکيه کوي. د خلکو اراده به د نه منلو وړ ، د نه لیږد وړ ، مطلق او عجیبه وي.
توکم ملتپالنه؛ قوم پرستي ، ځان اکثريت بلل
دا په دي معنې چې خلکو ته د نړۍ د مرکز په توګه ملاحظه کول ، یا د یوې ټولنې کلتوري نورمونه مطلق او بې اعتبار ګڼل او په نورو ټولنو کې چې مختلف نورمونه لري وګورو. توکمپالنه یا توکمیز ځانپالنه د ټولنو ترمینځ خنډونه ، غلط فهمۍ او شخړې رامینځته کوي. دا اصطلاح په ټولنیز کلتور کې د امریکایی ټولنیز پوه ولیم ګراهام سمر (۱۹۱۰-۱۸۴۰) لخوا معرفي شوه ، چا چې ورته د یو نظر په توګه وکتل يعنې هغه قوم چې په بل قوم ځان غټ بللې يا يې دهېواد اکثريت قوم ګڼلې دی چې تر ټولو ښه مثال يې کولای شو چې افغانستان چې اوسنې حالات په کې روان دی پښتون ، تاجک ، ازبک اوديته ورته نور...
نوی مینځنی ختیځ
دا مفکوره په 1993 کې د اسرایل د بهرنیو چارو وزیر پیریز لخوا په ورته نوم یو کتاب کې ایښودل شوې وه. د مینځني ختیځ نوي پلان اهداف په لاندې ډول يادولای شوو:
په عربي نړۍ باندې د رژیم په توګه د اسراییلو فوق العاده رژیم چې په عربو باندې غوره اقتصادي او نظامي قدرت لري او په اسلامي نړۍ د اقتصادي او امنیت تسلط مسلط کول د اسرایل رول په ټوله اسلامي نړۍ کې د امریکا او اروپایی ګټو شرکتونو ترمنځ د پل په توګه؛ د فارس خلیج او بحر ته د ټولو تیریدو په اړه د متحده ایالاتو د واکمنۍ تامینول؛ د اسرایل د موجودیت پیژندلو لپاره د عربو کلتور او عقیدې بدلول؛ د عربي ډلې په وړاندې د نوي ګروپ جوړول سیمه ییزو تړونونو ته د بدلون راوستل او د عربي هیوادونو او اسراییلو ترمینځ د دوه اړخیزو موافقو پایله.
واک سالاري ، عاجزحکومت ، چنه وهونکي ، شور جوړونکې
یو حکومت چې اکثرا د بحرانونو ، فسادونو او پرمختګونو په جریان کې لنډمهاله رامینځته کېږي او د ټولنې اداره د جاهلانو ، عاجزانو او ناپوه خلکو لاسونو ته ورځي. هغه خلک چې د دلیل تابع ندي ، مګر د ښه احساساتو سره دي او په نهایت کې اخته کیږي او د خپل هدف ترلاسه کولو لپاره له تاوتریخوالي کار اخلي. د ناپوه او هوسا خلکو د واکمنۍ پرمهال وړ او محتاج خلک له سیاسي او ټولنیزو فعالیتونو څخه لرې پاتې کېږي. چې یو عرب شاعر يې په اړه داسې ليکلي دي :(( د نه منلو وړ خلک چې په ګډوډۍ کې وي یا سرور او لاره نلرونکي وي او هیڅ لاره نشته که ناپوهه خلک سرور ومومي)) ځینې وختونه د انقلابي ځواکونو ماتې او د عکس العمل بریالیتوب او د ټولنې پرمختللي طبقې کمزورې کیدو په پایله کې د شخصي وګړو د نقض لپاره مناسب شرایط رامینځته کیږي چې د چارو مسؤلیت لري او د پیښو او تاریخ په جریان کې تاثیر لري. څرنګه چې محکوم نشي کولی تاریخ ته ستر سړي وړاندې کړي ، دوی چالاک ، بې رحمه خلکو ته لاره هواره کوي چې د یو څه مودې لپاره د خپلو ګټو خدمت کولو توان ولري.چې لنډ مثال افغانستان يادولای شو چې په اوسنيو حالاتو کې بعضې خلک چې په نظام کې شتون لري .
استبداد؛ دسياسي فعالیت يا سياست کې تېښته (سیاست کې بې پرې توب)
فرانسوي کلمه ده د سیاست او ټولنیز او محب وطن مسلو په وړاندې غفلت معنی لري ، په سیاسي لاریونونو کې برخه اخیستل او د روښانه سیاسي پالیسۍ اختیارول ردوي. په سیاسي چارو کې بې پرې توب د سیاسي زده کړې او پوهاوي نشتون څخه دی. د سیاسي بې طرفۍ ادعا د هیواد پالنې ضد ادعا ده. ځکه چې وطنپالنه په سیاست کې له فعال ښکیلتیا څخه جلا نده. محب وطن یو اړخ او یو هدف لري او هغه نشي کولی چې سیاسي لاریونونو ته بې طرف پاتې شي او دا اړخ د خلکو هدایت ، نجات او خوښۍ دي. د سیاسي فعالینو سره د پوهې ، کلتور او سیاسي اخلاقو یوځای کول د استبداد علت یو له عواملو څخه دی.
ويلای شو استبداد د سیاست په وړاندې بې پامۍ او همدارنګه د دولتونو او ګوندونو د سیاست د ځینو برخو ناامیدي او د دوی تشه ژمنې دي. دا میتود د ځینې ټولنیزو ټولګیو لپاره په سیاست کې د ګډون منع کولو په ب .ه د فشار راوستلو سره هم پلي کیږي.
اتلانټیزم
جیوپولیټیک ریفورم چې په تاریخ او جغرافیه کې د نړۍ تمدن لویدیځې برخې ته د نظامي ستراتیژیک پلوه د شمالي اتلانتیک تړون سازمان غړو هیوادونو ته او په ځانګړي توګه متحده ایالاتو ته د فرهنګی پلوه د امپراتوریو خبرونو او معلوماتو شبکې ته. - د ټولنیز - اقتصادي لید له پلوه ، غربي رسنۍ د اقتصادي ژوند د مطلق ډول په توګه د بازار سیستم ته مخه کوي. د اټلانټیکسټانو هدف ، د نړۍ په نورو برخو کې د غربي تمدن رهبران او د دوی پیروان د انسانیت د غربي تمدن ټولنیز ، اقتصادي کنټرول او کلتوري ماډلونو لاندې راوستل دي. دوی د نوي نړۍ نظم رامینځته کونکي ګڼل کېږي په کوم کې چې د سیارې نفوس یو شتمن اقلیت له ټولو اسانتیاو او سرچینو څخه خوند اخلي چې د زرو ملیاردو په نوم پېژندل شوي دي .
ماخذ: دمرکز مطالعات خليج فارس د انټرنيټي صفحې ددري څخه ژباړل شوې.
