بخشی از شعور ملت ما، زمانی که برای آزادی درگیر می شود، الهام گذشته ی تاریخی نیای اوست که سرزمین اش را ودیعه می گذارد. مردم ما در مساله ی آزادی و حفظ خاک، سه سده پس از احیای افغانستان (1747) به خوبی فراگرفته اند سربلند بمانند. مناسبت ها، ویژه آن مناسبت هایی که تداعی تاریخی برای آزادی اند، وامی دارند بخشی از چرخ فرهنگی ما هنگامی جولان یابد که از گذشته گان خویش آموخته ایم آزاد زیستن، شان انسان در ادامه ی حیات است.
28 اسد را بیش از چند دهه است تجلیل می کنیم و در محور آن، یاد شاه امان الله، ارجحیت این روز را بیشتر می کند، اما آن چه در تحلیل این روز تشویق می کند در اعماق این حقیقت، ریشه هایی را جستجو کنیم که استحکام آن ها وقتی در متن خاک و هستی ما آرام یافت، حتی اگر از سختی های سوز و لهیب تعدی و تجاوز بی گانه زیان می بیند، آثار خود را مانده اند. از این روست که جوانه ها، دوباره نهال می شوند و در سایه ی شگوفای آن، قرار مردم ما، آنان را آگاه می کند خوشبختی های خویش را فقط در چتر همین موهبت جستجو کنند.
ایده ی آزادی در تفکر افغانان، سال ها پس از تجربیات خونین تاریخی، جزو فرهنگ ماست و اما اگر چرخ گردون در سیر زمانه ها، تغییر می آورد، شناخت ماهیت حقیقتی از فرهنگ (آزادی) کمک خواهد کرد فراموش نشود تجلیل ایام آزادی، ممدی ست در زمانی که سنگینی ناشی از تجربه ی دنیا، مسیر سیاسی را دشوار می کند تا در هر پیچ و خم آن، مصمم تر از گذشته، نه فقط یاد قهرمانان و ایثار گذشته گان خویش را گرامی بداریم، بل با تفسیر آن ها بیاموزیم فراموشی آزادی، مساوی با تضعیف اراده ی ملی برای «خود اختیاری است».
28 اسد، نه فقط یادی از مردی (شاه امان الله) و ملتی (افغانان) است که ترجیح دادند بر اساس منافع خودشان زنده گی کنند، بل روزی ست که گذشته ی یک سده مبارزه ی مردم ما در برابر ابر قدرت های زمان (روس و انگلیس)، ثمره ی تفکری که در برابر متجاوز، ژاژخواهی می کرد را ایده می کند و همین عنصر وضاحت می دهد تعلق خاطر ملت افغان برای آزادی، اندیشه ای برگرفته از پیکار نیاکان آنان برای آزادی بود. مبارزان، فرهنگیان و پیکارجویانی که در 28 اسد از فریاد شاه برای آزادی در صحن مسجد عیدگاه استقبال کردند، نه فقط بخشی از اندیشه در امتداد حیات سیاسی ما شدند که تاکنون ضمیر افغانان وطنپرست را احاطه می کند، بل آن رویداد تاریخی بزرگ، بر فراز بنایی شکل گرفت که از دل تاریخ تا روزگاران ما، تنیده ی درهم پیچیده در کالبد مردمان این سرزمین است.
بررسی تاریخ، گاه اصطلاح «چهار راه» را در بررسی تاریخ افغانستان، قید می کند، این که مردم ما روحیه ی سلحشوری را در آزادی عجین می کنند و از حاصل آن کرداری تبارز می کند تا ترجیحاً خوداختیار باشند، هرچند اندوهی دارد که برای حفظ ماوا، فرصت های کمتر فرهنگی یافتند و سهم مدنیت آنان، گاه میدان مبارزاتی بود تا با هزینه های حیات و ممات اسیر نباشند و این، به معنی فرو ماندن از کاروان نیز بوده است، اما امتیاز آزاد زیستن، ایده هایی می شود که با شکست متجاوز، حماسه ای تبارز کند که اگر رفاه زنده گانی زیان دید، بشریت دیده بان حماسه ها، هرازگاهی که درگیر وجدان خویش می شود، فراموش نکند آرامش های حیات او، حتی خیلی دورتر، در فراسوی جغرافیا هایی شکل یافته است که مردمان و ملت هایی قربانی شدند، اما یادگارانی برجا گذاشتند که محکی برای حقیقت آزادی اند.
بدون شک، 28 اسد که حاصل تلاش و ایثار مردم ما در تبلور جسارت شاه امان الله برای خود اختیاری کامل بود، استوار بر فرهنگ ها و ارزش های آنان، دورنمای بیش از دو سده مبارزات آنان در برابر بیگانه گانی ست که گذشته گان آنان تاریخی کردند، اما این رویداد بزرگ، انحصاری نبود تا انعکاس آن فروغی باشد در جغرافیای افغانان.
ملت های اسیر، درگیر و درمانده ی بخشی از آسیای بزرگ، از هند تا ایران و در سرزمین های زیر پا شده ی امارت نشین بخارا، خودشان را با حقیقتی یافتند که هرچند با حلقات سخت متجاوز، آنان را فشرد، اما در نوسان تاریخ، آزادی و یا حداقل رسیدن به آزادی و تفکر آن را امیدی دانستند که اگر سهم سیاسی آینده یافتند، سرخورده نباشند.
میلیون ها جمعیت سرزمین هند با 28 اسد بیدار تر شدند و امید های ایرانی ملجا یافتند تا آزادی را سُراب نداند. هرچند سهم مردمان آسیای میانه، استحاله در تجربه ی سرخ (کمونیسم) بود، اما در بستر نو، یادگرفتند حداقل از قرون وسطایی که جغرافیای آنان را در قرن بیست پیچیده بود، کنونی شوند.
28 اسد را همه ساله و با شکوه تر تجلیل کنیم و نه فقط شادمان باشیم که روز های «واقعی» افتخار و حیثیت داریم، بل خوب است بدانیم چنین تواریخی، سهمی از آن کارنامه ی بشری است که اگر با تحمیل سیاست ها تلاش کرده اند فراموش کنیم، تاریخ جهان با مُهر آن ها، صفحات زرین دارد.
شرح تصاویر:
اعلی حضرت شاه امان الله (رح)، بانی روز پُر افتخار 28 اسد به نماینده گی از افغانستان آزاد در سفر های خارجی.