ولايت نورستان در زمانه های گذشته و امروز

څېړنوال عبدالرحيم بختانى خدمتگار

ولايت نورستان در زمانه های گذشته و امروز

          ولايت نورستان يکی از جمله ولايات مشهور و تاريخی افغانستان بشمار می رود . ولايت نورستان دردوره های مختلف تاريخ افغانستان به نام های مخلتف  ياد گرديده است ودردوره های مختلف تاريخ رول مهم را دارابو ده است .ولايت نورستان از لحاظ موقعيت يک ولايت کوهستانی است به همين لحاظ درزمانه های مختلف تاريخ زيادتر اوقات از حملات بيگانگان درامان مانده بود.دراين مقاله کوتاه درمورگذشته های تاريخی نورستان ودرمورد وضعيت وموقعيت فعلی آن معلومات همه جانبه ارائه خواهد گرديد .

           نورستان درزمانه های باستان به نام بلور يا بلورستان يادمی گرديد.بلوريابلورستان باستانی ساحه کنونی نورستان رادربر. نمی گرفت قسمت های زياددره های کنر ،چترال وکاپیساشامل ولايت بلورستان می گردید. درسمت شمال شرقی بلورستان ولا يت بد خشان از واخان وزيباک گرفته تامنجان موقعيت داشت. به سمت جنوب آن سوات باجوروننگرهار موقعيت داشت . درقسمت شرقی آن ولاِيت کشمير ودرقسمت غربی آن دره نجراو وپنجشير موقعيت داشت . واز گذشت شمال شرق به سلسله وسطح پامير متصل بود. بلورستان رايک سلسله کوتل هابه دو حصه شرقی دغربی تقسيم می کند که درقسمت شرقی آن چترال امروزى وقسمت غربی آن نورستان امروز ی موقعیت دارد واين کوتل هاعبارت اوکوتل های زيديک ،شویی ،شوال وپرت است. بلورستان يک ولايت کوهستانی وصعب المرورترین دامنه های هندوکش است .درسرتاسرآن تقريباهیچ يک قطعه زمينی وجودندارد که بتوان آنرا ميدان نامید.وادی های بزرگ اما غیرمرتب وعمیق وتنگ بلووستان که چندین وادی هاودره های عمیق تروتنگ تروکج وپیچ ترازآن منشعب گردیده به واسطه کوه های مرتفع که نشیب وفرازهای دشوارگذاری دارد، ازهمدیگرجداوازآن هارود های خوردتقسیم می شود. این رود هاپرآب وسریع السیر،که دره های ولایت راتقاطع می کند،غالبابالای آن هاپل های چوبی اعمارشده است .درهنگام سرماوبرف باری این ولایت به چندین وادی هاومناطقی  تقسیم می شودکه باهم رفت وآمدی نمیتوانندنمود. وازهمین جااست که بین طوایف بلورستان اختلافات چهره ،زبان وعادات وغیره موجوداست .

           آب وهوای بلووستان نظربه اختلاف ارتفاعات اقلیم متفاوت است .ولی تابستان درتمام ارتفاعات هوا گرم می باشد.ودرزمستان دروادی های بلند،سردی شدید حکمفرماست . عمومابرجاهای که از سطح بحرچهار هزارفت بلندى دارند برفباری زیادی میشود.بعضی وادی ها،مثلا مستوج وشهرچترال به علاوه زمستان شدید . باد سختی نیزدارد .درحالیکه درچندین وادی های نورستان هیچ شمالی نمی وزد.به همین دلیل هوای نورستان منحیث المجموع صحت بخش وآب صفاوشیرین دارد.

          بعداز سقوط دولت یونان وباختری وبوجودآمدن دولت هخامنشی درافغانستان بلورستان با استقلال داخلی زنده گی کرده است .دردوره تسلط یونانیان ،واقعاتاحال علایمی به دست نیامده که بتوان گفت ،یونانیان دربلورستان به تشکیل دولت ومدنیتی پرداخته اند.ولی بعداز آنکه دولت های کوشانیان ویفتلی هاازقرن اول تاقرن ششم میلادی درافغانستان حکمفرما بوده ویونانیان برای ابد سقوط کردند یک تعداد از باختری های مدنی درهمان جنگ های اولی به دره های بلورستان پناه بردند.

          بلورستان دردوره اسلا می تاظهورامیر تیمورمستقل زنده گی میکردندوبه دین ومذهب قدیمی خویش پابند بودند.امیر تیمور درسال 1398 میلادی زمانی که مناطق اندراب و تخارستان رااشغال نمودبه جانب بلورستان لشکرکشی نمود.اوازسمت شمال ازکوتل خاواک به وادی پنجشیرعبورکرده وبعداً  وارد بلورستان شد.تیموردراین مسافرت زمستانی درسبدی نشسته به واسطه یخمالک خوردن ازکوه سرازیر شد واو می گویدکه درسمت چپ خودیک گروپ ده هزارسواره گی روان کردم، معلوم میشودکه  آنهابه حصه شمالی نورستان رفته وتباه شده اند .

            اما تیمور دعوه میکندکه من غالب بودم .به هرحال تیموربه سرعت این ولایت صعب المرور وکوه های خطرناک آن راتخیله میکند واز راه خاواک بیرو ن می شودوصمناًدردره  ))کتور(( کتیبه یی به یادگاراین سفرخودگذاشت .درداخل نورستان برکناردریای )) ناجل((  تاحال قلعه یی موجوداست که آنراقلعه تیمورمی نامندودرقلعه )) قلوم(( سنگی است که برآن آخرین نقطه پیشرفت تیمورمنقوش گردیده است .

          بعداز حملات امیرتیمورگورگان ،ظهیرالدین محمدبابرومحمدحیدرنیزدرقرن شانزدهم میلادی به بلورستان حملاتی نموده اند.مگردسته های سواره آن هاعاجزبودازاینکه موفقیت محکمی درآنجااحرازنمایند.این حملات آن هافقط بخاطر چوروچپاول بود.به هرحال بعدازقرن شانزدهم به تدریج دین مقدس اسلام دربلورستان شرقی قدم  نهاد.

          دروسط قرن هجدهم میلادی بلورستان شرقی یعنی چترال امروز زیر تسلط چینی هارفت وبعدها دوباره آزادگردید.درقرن نزدهم میلادی مطابق معاهده دیورندکه دردوازدهم نومبر سال 1893 میلادی بین دولت های افغانستان وانگلیس به امضاء رسید حقوق سیاسی افغانستان ازبلورستان شرقی یعنی چترال سلب گردیده ودرسال 1895 میلادی عساکرانگلیس تمام آن علاقه رااشغال نمودوعلاقه های بلورستان غربی یعنی نورستان امروزی ازحملات مستقیم انگلیس ها محفوظ ماندودرهمین سال یعنی درسال 1895 میلادی امیر عبدالرحمن خان داخل اقدامات عسکری شده وولایت مذکورراجزولاینفک افغانستان قرارداد وامروز اهالی ذکی وفعال نورستان درردیف متدین ترين ووطن پرست ترین طبقات افغانستان به شمارمی روند.باید متذکر شوم که تازمان امیرعبدالرحمن خان این مناطق به نام های بلورستان وکافر ستان شهرت داشت وبعدازآن که تمام اهالی آن به دین اسلام مشرف شدندبه نام نورستان یاد گرديدوتاامروز به نام نورستان یاد میشودوامروز ازجمله 34 ولایت افغانستان یکی آن ولایت نورستان میباشد.

          عرف وعادات مردم نورستان نسبت به مردم ولایت همجوار آن متفاوت است . آن هامردم مالدار بوده خانه هادومنازل رااز چوپ وسنگ می سازند یک کلکین آن طرف شرق و دیگری به طرف غرب میباشد تاطلوع وغروب آفتاب را بخوبی ملاحظه کنند .

          درچپرکت های چوبی میخوابند ودر چوکی می نشینند وطعام خود رادرروی میز صرف میکنند واز پوست حیوانات گاه گاه لباس میسازند .

           درنورستان جنگلات ارچه،جلغوزه ،نشتر،بلوط شیشم،گل بید،بید،چنار ،نیمه چنارنیز وجود دارد .واز جمله فلزات درنورستان آهن نیزیافت می شود .

منابع و ماخذ:

1. جغرافیایی تاریخی افغانستان – میرغلام محمد غبار
2. جغرافیایی تاریخی افغانستان – پوهاندعبدالحی  حبیبی
3. جغرافیایی ولایات افغانستان – پوهاندغلام جیلانی عارض
4. اطلس قریه های افغانستان – جلد دوم