د ايتلاف د جوړيدو علت او موخې
د ولسمشر لومړي مرستیال او د جنبش اسلامي ګوند پخوانی مشر جنرال عبدالرشید دوستم، د اجرایوي ریاست دویم مرستیال او د وحدت ګوند مشر محمد محقق، د بلخ والي او د جمعیت ګوند اجرايوي ریيس عطامحمد نور د ترکيې پلازمېنه انقره کې سره راټول شوي او د افغانستان د ژغورنې په نوم د يو نوي ايتلاف د جوړيدو خبر ورکوي. ويل کيږي دوی د جنرال دوستم د زوی باتور دوستم د کوژدې مراسمو ته ورغلي و چې په کې يې سياسي ايتلاف هم جوړ کړ.
جالبه دا ده چې کابو نهه مياشتې وړاندې په جوزجان ولايت کې د جنرال عبدالرشید دوستم د لور ای جمال دوستم د واده مراسم ترسره شول چې په هغه کې عطاء محمد نور او محمد محقق نه یوازې دا چې له ګاونډي ولايت بلخ څخه جوزجان ته ولاړ نه شول؛ آن خپل پخواني سیاسي سیال دوستم ته يې د لور د دواده د مبارکۍ پیغام هم وانستولو. خو اوس چې ښاغلی دوستم په ترکيه کې سياسي تبعيد دی او هلته د زوی د کوژدې مراسم نيسي نو هماغه سياسي مخالفان يې اوس له افغانستانه تر ترکيې ځان وررسوي او په کوژده کې يې ګډون کوي.
دا چې ددوی نوی سياسي ايتلاف به څومره دوام وکړي؛ په دې نه غږيږو ځکه همدا ښاغلی نور، مسعود، رباني، دوستم او محقق د افغانستان په تاريخ کې د ډيرو نورو ناپايداره او لنډمهاله ايتلافونو تجربې هم لري. تر ټولو وروستي ايتلافونه يې په افغانستان کې د تير ۲۰۱۴ کال ولسمشريزو ټاکنو پر مهال و. د تيرو ټاکنو پر مهال دوی هر يو هڅه کوله څو د احتمالي بريالي نوماند سره ايتلاف وکړي. هر يو به حالات ارزول او د سياسي ترازو پلې به يې کتلې، هره پله به چې درنه شوه نو په هماغه خوا به خوښيدل. پر همدې اساس د نوي ايتلاف د سياسي عمر تضمين يې هم ناممکن دی.
ولې ايتلاف؟
ضيا مسعود څه موده وړاندې د ولسمشر غني لخوا په ښې حکومتولۍ کې د ولسمشر ځانګړي استازي له پوسته ګوښه او امتيازات پرې بند شول. نوموړی له دندې د ګوښه ورځې راهيسې ولسمشر غني ته په غصه دی او هڅه کوي څو د غني ولسمشري وننګوي. نوموړی د خپلې همدې عقدې له مخې د اشرف غني ضد نوي ايتلاف برخه شو.
صلاح الدين رباني چې څو مياشتې وړاندې ترې ولسي جرګې د هيواد د بهرنيو چارو د وزير په توګه د باور رايه اخيستې؛ د حکومت دننه د حکومت اپوزيسون په توګه سر راپورته کوي. همداراز نوموړی چې اوسمهال د جمعيت ګوند سرپرست هم دی او د دغې ګوند د نوې رهبرۍ لپاره ټاکنې پرمخ پرتې دي؛ اوس نوموړی هڅه کوي څو په يوه نوعه نه په يوه نوعه ګوند ته د دولتي پوست په نسبت زيات ارزښت ورکړي او د ګوند په راتلونکو ټاکنو د رهبرۍ څوکۍ وګټي. ښاغلی صلاح الدين رباني همدغې خبرې اړ کړی څو د جمعيت د اجرايه رييس عطا محمد نور خبره ومني او ورسره په نوي ايتلاف کې ملګری شي.
د ښاغلي عطامحمد نور او ولسمشر غني تر منځ هم څو مياشتې وړاندې د واک او امتياز د ترلاسه کولو خبرې له ناکامۍ سره مخ شوې. په دغه خبرو کې ښاغلي نور له ولسمشر غني څخه په لسګونو وزارتونه، سفارتونه، معينتونه او نور دولتي پوسټونه غوښتل شوي و چې د غني لپاره يې منل ناممکن و. هماغه و چې د غني او نور خبرې ناکامې شوې او نور يو ځل بيا د غني ضد دريځ غوره کړ. همدا سبب شو چې د غني پر ضد نوی ايتلاف راجوړ کړي.
پر ښاغلي دوستم هم د خپل محلي سياسي رقيب احمد ايشچي قضيه لا خلاصه پرته ده. همدا پر ولسمشر غني د نړيوالو د فشار سبب شوه څو پر ښاغلي دوستم قانون پلی کړي. همدا علت و چې ښاغلی دوستم يې ترکيې ته پر سياسي تبعيد اړ کړ. نو ويلای شو چې پر ښاغلي دوستم د احمد ايشچې قضيه د ولسمشر غني او دوستم تر منځ د اختلاف سبب شوه. همدغې خبرې ښاغلی دوستم اړ کړ څو د غني خلاف د نوي ايتلاف غړيتوب واخلي.
محمد محقق هم په کابينه کې د نوموړي له کم صلاحيته ګيله من دی. د نوموړي او په ټوله کې د ولسمشر غني هغو سياسي مخالفانو واکونه چې ښاغلی غني ترې د ډار احساس درلود؛ د غني لخوا تر ډيره کم واکه شوي دي. نو ويلای شو چې د ښاغلي محمد محقق کم واکي هم د دې سبب شوه څو نوموړی د غني په خلاف د نوي ايتلاف برخه شي.
د ايتلاف موخې څه دي؟
لومړی: دا چې د بُن له کنفرانس څخه راپدې خوا کابو يوه نيمه لسيزه په پرله پسې توګه پښتنو سياستوالو د ولسمشرۍ واک چلولی يعنې په دغه يوه نيمه لسيزه کې په پرله پسې توګه پښتون تکنوکرات مشر د افغانستان اصلي واکمن پاتې شوی نو اوس دغه غير پښتون ډله هڅه کوي څو په هره طريقه وي واک خپلې ډلې ته انتقال کړي. اوس چې د بيلابيلو ګوندونو مشران، هغوی چې د ژور اختلاف او خپل منځي شخړو اوږده سابقه هم لري؛ سره يو ځای کيږي او يو ايتلاف جوړوي نو ستر هدف يې دوو راتلونکو کلونو کې د نا پښتنو څېرو په یوه چوکاټ کې د نورو ټولو قومونو د یوې لویې ټلوالې جوړېدل دي.
دویم: دا چې د ملي يووالي حکومت له رامنځه کيدو راهيسې ولسمشر غني تر ډيره هڅه کړې چې پخواني جنګسالاران په يوه نوغه نه په يوه نوعه اړخ ته کړي؛ نو اوسمهال تر ډيره جهادي مشران په ځانګړي توګه د شمال ټلوالې مشران په ويره کې دي چې ولسمشر غني به يې د واک په پاتې موده کې نور هم اړخ ته کړي. نو د دې لپاره چې پر ولسمشر غني يو ډول فشار راوړي څو په سياست کې د دوی له ګوښه کولو لاس په سر شي نو اړ شول پر غني د فشار د آلې په توګه يو ايتلاف رامنځته کړي.
