کشت چای
مقدمه
افغانستان کشور عزیز ما ، کشور که طی سالیان متمادی چه در عرصه فرهنگی و چه در عرصه سیاسی پیشتاز ممالک آزاد جهان بوده ، در ضمن این کشور با داشتن آب و هوای صاف و سالم ، زمین های غنی و حاصل خیز مساعد برای بذر هر نوع نبات از پیشتازی خاصی بر خوردار بوده است اما متاسفانه در طی چند دهه اخیر نفاق و شقاق و خشونت نگذاشت که این کشور راه خود را به سوی ترقی بپماید و اینجاست که فرسنگ ها از کاروان تمدن به عقب ماند.
افغانستان با در نظر داشت اینکه دارای خاک و هوای مساعد برای بهره برداری از منابع طبیعی و زراعتی می باشد ، محراق توجه بذر کاران بود ه است ، اگر چه زراعت افغانستان تا اکنون به شکل سنتی آن باقی مانده است اما باز هم کشت نباتات و بهره آنها از جایگاه خاصی در مارکیت های جهانی بر خوردار است.
در کشور عزیز ما از دیر زمانی کشت نباتات مختلف رایج بوده است و دهقانان عزیز ما یا به شکل تجارتی آن یا برای بهره برداری شخصی از آن استفاده می نمایند، زعفران یکی از این نباتات خیلی ذیقیمت و مهم در عرصه تجارت می باشد که در کشور عزیز ما به صورت بسیار عالی آن کشت و بهره برداری می گردند ، همچنان یک تعداد نباتات دیگر مانند انگور ، بادام و غیره که از شهرت جهانی بر خوردار اند توسط دهقانان ما کشت و پروسس می گردند.
همانطوریکه قبلاً تذکر دادیم که افغانستان دارای اقلیم خوب کشت برای نباتات مختلف می باشد ، چای نبات است که تا اکنون در کشور ما رایج نبوده است ، این نبات که از برگ آن استفاده به عمل می آید و یک پدیده می باشد که سال ها قبل در کشور های مختلف مانند چین ، هند و غیره کشور ها رایج گردیده و اکنون مورد بیش از حد استفاده در افغانستان دارد و در هر مکان و جای کشور عزیز ما قابل دستیاب است.
درخت چای نباتی است همیشه سبز که در طبیعت و به حال وحشی ارتفاع آن به 6 تا 7 و گاهی به 15 متر می‌رسد. نام علمی چای که مورد قبول بیشتر گیاه شناسان است Camellia sanensis و گاهی Camellia teiferaبرای هر دو نوع چای سیاه و چای سبز می‌باشد کاملیا نیز مانند چای درختچه همیشه سبز و از نظر اکولوژی کاملا شبیه به درخت چای می‌باشد.
خواستم به عنوان یک دانش آموز عرصه زراعت در رابطه به چگونگی و میکانیزم چای طی یک سیمینار علمی معلومات را ارائه بدارم تا بتوانیم یک مفکوره جدید در راه یک کشت جدید در کشور عزیز مان قدمی به سود برداریم. کشت این نبات نه تنها می تواند برای اکثر دهاقین ما مملو از مفاد بوده بلکه می تواند در امر ثبات اقتصادی کشور مان نیز از اهمیت خاصی بر خوردار خواهد بود.
تاریخچه کشت و بهره برداری از چای در جهان
تحقیقات نشان می دهد که بوته چای را در حدود 3000 سال قبل از میلاد مسیح در چین می شناختند ، نبات چای و ورایتی های آن به حالت وحشی در شمال هند در منطقه به نام آسام و مناطق مانند تونکین و لائوس می روئید. هم اکنون کشت این نبات در کشور های چین ، هندوستان ، هندو چین ، جاپان ، سیلان ، جاوه ، برزیل و بسیاری از کشور های اروپائی رواج دارد.
چین اولین محل است که این نبات در حدود 2700 سال قبل از میلاد مسیح کشت شده و به مصرف می رسیده است، آنگاه پس از آن به سایر کشور های دور و نزدیک توسط سیاحان ، تاجران و متخصصین عرصه زراعت منتقل گردیده است.
تا مدت ها کشت و تولید چای تنها به کشور چین اختصاص داشت و دیگر کشور ها از وجود این گیاه بی اطلاع بودند ، اما بعد ها این نبات به جاپان ، اندونیزیا ، هندوستان امروزی ، سیلان ، پاکستان ، و سایر مناطق انتقال یافت، کشت این نبات به علت حساس بودنش از نگاه داشتن نیکوتین به سرعت در اروپا انتشار یافت و هم اکنون انگلستان ، فرانسه ، هالند ، آلمان و همچنان کشور های آمریکائی چون ایالات متحده آمریکا ، آمریکای لاتین و آمریکای شمالی از تولید گران خوب این نبات به شمار می روند.
جاپانی ها اولین مردمانی بودند که این نبات را از چین به کشور شان انتقال دادند و بعداً کشت آن را انکشاف دادند و امروز است که از تولید گران خوب چای در جهان به شمار می آیند. به طور خلاصه گفته می توانیم که درخت چای که اصل آن از چین است و اول به عنوان دارو مصرف می‌شد ولی از قرن 6 میلاد به بعد در چین به عنوان آشامیدنی و برای رفع تشنگی و خستگی مورد استفاده قرار گرفته است. شناسایی چای در اروپا تقریبا از اوایل قرن 17 شروع شد وبه تدریج در ممالک هلند ، آلمان ، فرانسه ، انگلستان ، روسیه و بالاخره در 1690 در ممالک متحده آمریکایی شمالی مصرف آن رواج گرفت. از نظر کاشت و مصرف چای چین اولین محلی است که این گیاه در آنجا کاشته شده و به مصرف رسیده است و از این کشور به سایر نقاط برده شده است.
طبقه بندی تیکسانومیکی چای
نبات چای از لحاظ علمی تحولاتی زیادی را پشت سر گذشتانده است و اکنون هم در مورد آن اختلافات نظر های زیادی وجود دارد.
لینه در جلد اول کتاب خود به نام (انواع نباتات) اسم علمی چای را Thea sinesis از فامیل Theacease نامید ، ولی در جلد دوم خود درخت چای را Camellia نامید.
پس از آن در سال 1762 میلادی چون لینه تصور می کرد که چای سیاه (تخمیر شده) و چای سبز (تخمیر نشده) است از دو بوته مختلف به دست می آیند ، بنا بر این نام Thea bohea را برای چای سیاه و نام Thea viridis را برای چای سبز انتخاب نمود.
هم اکنون مشخص شده است که چای سیاه و سبز هر دو از یک نوع چای به نام Thea bohea به دست می آید ، بعد از سالها دانشمندان دو جنس Camellia و Thea را به هم ملحق کردند به طوری که هم اکنون نام بین المللی که توسط دانشمندان تعین شده است به صورت : O.Kuntze یا Camellia sinensis می باشد.
Camellia جنس و sinesis را نشان می دهند و همچنان قابل ذکر است که حرفL آخر به نام لینه عالم که برای اولین بار چای را نامگذاری کرد و O.Kuntze نام شخصی است که دو نام ذکر شده برای چای سیاه و سبز را با هم یکجا نمود.
نوع دیگر Camellia asamica و نبات نوع تهـــــدابی Camellia asamica Iasiocalyx است ولی معمولاً چای را در نوع Camellia sinesis قرار داده و اصطلاحات ورایتی چینی ، کامبوجیائی ، آسامی به ترتیب معادل اسم علمی آ ن استفاده می شود.
مشخصات نباتی درخت چای
این نبات درختچه ای است که به دو شکل وحشی و پرورش یافته وجود دارد، در حالت وحشی ارتفاع آن یه 10 الی 15 متر می رسد که اغلب در کشور های خاور دور هندوستان و چین می روید، انواع پرورش یافته آن دارای ارتفاع کمی در حدود 50 تا 70 سانتی متر بوده که حد اکثر به دو متر می رسد. انواع مختلف از چای وجود دارد که فقط نوع Camellia sinesis نوع زراعتی بوده و انواع دیگر آن مورد استفاده زینتی دارد.
به طور طبیعی جینس کامیلیا مربوط مناطق مرتفع جنوب شرقی آسیا از جاپان تا نیپال است. پراگنده ترین انواع این جینس کامیلیا سینیسس بوده و نیز نژاد آسامی پراگنده ترین نوع آن شمرده می شود.
ریشه چای
چای نبات است که دارای ریشه های سطحی پاشان که نسبت به شرایط فزیکی خاک از خود حساسیت نشان می دهد. ریشه های این نبات برای نفوذ در خاک احتیاج به زمین مناسب دارد به طوری که در خاک های نا مرغوب و نا مناسب به سختی نفوذ می نمایند. با توجه به اینکه اغلب سطح خاکها مملو از مواد غذائی می باشند؛ در نتیجه بیشتر ریشه های بوته چای در قسمت سطح خاک پراگنده هستند.
اولین ریشه های نبات که ریشه چه نام دارد ، به صورت بسیار نازک سفید رنگ ، پس از پاره کرده پوش تخم ظاهر می گردد بعد از مدتی ریشه های نمو کرده ، حد اکثر ارتفاع آن به 30 سانتی متر می رسد که پس از انتقال به زمین اصلی رشد و نمو آن زیاد می شود.
ریشه های چای عموماً به دو حالت می باشند.
1.ریشه های عمودی: عموداً در پشته ها اتفاق می افتد.
2.ریشه های افقی: ورایتی های که دارای ریشه های افقی هستند و یا انیکه زمین برای رشد عمودی مساعد نباشد در برابر کمبود آب اغلب حساس بوده و از بین می روند.
برگ Leaf
برگ درخت چای که از نظر اقتصادی و بهره برداری قسمت اصلی این گیاه را تشکیل می‌دهد همیشه سبز است و دارای شکل کشیده نوک تیز بوده و کناره آن دارای دندانه‌های ریز است و برگها بطور متناوب اطراف شاخه قرار گرفته‌اند. موقعی که برگها کوچک و جوان هستند پوشیده از پشمک ها سفید ولی برگهای مسن صاف ، براق و بدون پشمک می‌باشند. گلهای درخت چای بطور خوشه‌ای و مجتمع و یا تک گل در بغل برگ ظاهر می‌شوند و دارای 5 گلبرگ و 5 تا 7 کاسبرگ و تخمدان دارای 3 تا 4 حفره بوده که درکدام از یک تا 4 دانه مشاهده میشود میوه چای یک کپسول است
در چند روز اول به دلیل مصرف مواد ذخیره شده داخل بوته رشد نــــــــبات سریــــــع مـــــــــی باشد. پس از 2 تا 3 ماه فعالیت برگ ها برای ساختن مواد غذائی آغاز می گردد. پس از تولید این مواد غذائی در برگ ها ذخیره می گردد با شروع فصل بهار دوره جدید رشد و فعالیت جوانه آغاز می گردد. در این فصل جوانه ها در حال خواب سال گذشته شروع به رشد و فعالیت می نمایند.
به طور عموم گفته می توانیم که کیفیت چای تولید شده به دو عامل بستگی دارد.
1.تعداد زیاد ساقه نسبت به وزن برگ
2.وزن مخصوص مواد سلولوزی موجود در برگ.
گل و تخم چای(Flower and seed of tea)
گل های این نبات سفید رنگ خوشبو و معطر می باشند ، گلها به صورت انفرادی یا خوشه ای و یا مجتمع و گاهی به صورت دو تائی و یا دسته های پنج تائی در بغل برگ ها ظاهر می شوند. قطر این گلها در حدود 3.3 سانتیمتر است، این گلها دارای 5 تا 7 کاسبرگ و 5 تا 7 گلبرگ بیضوی شکل هستند. طوریکه بر آمده گی گلها به طرف بیرون می باشد.
عموماً دانه های دیررس دارای سرعت جوانه زنی بیشتر هستند تخم های که در آخر بوجود می آیند دوره جوانه زنی آنها کمتر هستند.
بوته چای عموما دارای القاح غیر خودی می باشد ، در صورت القاح خودی که احتمال آن بسیار کم است ، تخم تولید نشده و در صورت تولید تخم ، تخم ها استعداد و قدرت جوانه زنی ضعیف می داشته باشد ، بوته های سبز شده از این نوع تخم عموماً ضعیف اند.
گرده افشانی و انتقال دانه گرده در این نبات عموماً توسط حشرات مخصوصاً زنبور ها انجام می گیرد ، به طور کلی 2% از گلهای یک بته تولید تخم می نمایند.
انواع چای Kinds of Tea
به طور عموم چهار نوع چای وجود دارد.
1.چای سیاه Black Tea:
در اثر سائیدن ، مالش دادن ، تخمیر و خشک شدن انجام میگیرد که در این اواخر بنا بر انکشاف عرصه ماشینری مرحله سائیدن از بین رفته و مرحله مالش و تخمیر نیز کاهش یافته است.
2.چای سبز Green Tea:
این نوع چای در کشور های جاپان و چین تولید و مصرف می شود ، در این نوع چای عمل تخمیر صورت نمی گیرد و مستقیماً بعد از جمع آوری به بهره برداری سپرده می شود.
3.چای اولنگ Olong Tea:
در این نوع چای تخمیر صورت می گیرد اما به صورت نیمه کامل.
4.چای قالبی Brick Tea:
نوعی چای است که برای تهیه آن از برگ و ساقه ها استفاده شده و پس از مراحل اولیه عموماً در اثر فشار ها به صورت کتله در آمده و بعداً مورد استفاده قرار می گیرد.
ترکیب کیمیاوی برگ چای
مواد متشکله برگ چای عبارتند از مواد سلولزی ، مواد صمغی ، دکسترین ، پکتین ، مواد چربی ، مواد مومی ، نشاسته ، قند ، اسید گالیک ، اسید اگزالیک ، کورستین ، مواد پروتئینی ، الیاف ، مواد معدنی ، تانن ، کافئین یا تیبئین ، ترکیبات معطر و بالاخره دیاستاز.
آب و هوای مناسب برای کشت چای
درخت چای جزء نباتات مناطق گرمسیر مرطوب می‌باشد یعنی در نواحی که معمولاً مقدار گرما هیچگاه به صفر درجه نمی‌رسد و نزولات آسمانی نیز سالیانه در حدود 1800 تا 2000 میلیمتر است. این نبات تا اندازه‌ای مقاوم به سرما بوده و بدین ترتیب اگر سرما با برف همراه باشد بطوری که برف بوته‌ها را بپوشاند
تا 5 درجه سرما را تحمل می کند.
تنها عامل محدود کننده سطح کاشت چای علاوه بر نوع خاک ، رطوبت هوا و مقدار بارندگی سالیانه محل کاشت می‌باشد. رطوبت زیاد مورد نیاز بوته چای بیشتر در رطوبت هوا می‌باشد تا رطوبت در خاک. از این نظر زمین باید نم باشد. اراضی سنگین و باتلاقی برای کاشت و دادن محصول به هیچ عنوان خوب نیست. رطوبت زاید در اطراف ریشه باعث پوسیدن آن شده و گیاه را از بین می‌برد.
خاک مطلوب چای
بوته چای نباتی است که در مقابل خاک های آهکی توافق خوب ندار برای کشت چای به خاکهای اسیدی ترجیع داده میشود مقدار اسیدی بودن خاک برای این محصول در حدود 5.5 است و هر گاه Ph از این مقدار تجاوز کرد و یا کمتر شد باید با وسایل مناسب میزان اسید خاک را به 5.5 رساند. هر گاه اسیدی بودن خاک زیادتر از این مقدار شد با دادن کودهای قلوی و یا مخلوط کردن آهک به مقدار مناسب میزان
اسیدی خاک را اصلاح می کنند.
هر گاه PH بیشتر از این مقدار باشد با مخلوط کردن مقداری سلفیت گوگرد که ممکن است تا 600 کیلو در هکتار برسد اسیدی خاک را به حد لازم زیاد می‌کنند. مناسب‌ترین خاک برای کاشت چای اراضی ریگی و رسی فاقد آهک یا هر ماده قلوی دیگر می‌باشد که مقدار زیادی مواد Homoses دارا باشد.
کود مورد استفاده
کودهای نایتروجن دار بیش از هر نوع کود دیگر مورد استفاده قرار میگیرد علاوه بر کودهای نایتروجن دار ، کلیه نمکیات نایتروجن ،فاسفورس و پتاس نیز برای تقویت نبات لازم می‌باشد و یکی دیگر از کودهایی که از نظر قیمت نسبتا ارزان است و از نظر اصلاح خواص فیزیکی و کیمیایی زمین نیز مورد توجه می‌باشند کود سبز است. کود سبز علاوه بر اینکه تولید هوموسس کرده و مقدار قابل توجهی نایتروجن به زمین می‌دهد همچنین در فصل تابستان که تابش و حرارت آفتاب زیاد است برگ بوته‌های چای را از سوختن در مقابل آفتاب حفظ می‌کند.
ازدیاد درخت چای
ازدیاد نهال چای به چند طریق انجام میگیرد یکی بوسیله تولید مثل جنسی یعنی با کاشت بذر چای در زمین و دیگری بوسیله غیر جنسی که عبارت است از ازدیاد بوسیله قلمه و خواباندن شاخه و در بعضی موارد استثنای ازدیاد بوسیله پیوند.
سفارشات و نتیجه گیری:
افغانستان کشوریست که محاط به خشکه اما شرایط مساعد برای کشت و زرع انواع نباتات مختلف را دارا می باشد.
چای یک نبات است که با شرایط اقلیمی حساس ضرورت دارد ، این نبات نیازمند مواظبت دقیق و برای دفع آفات ، امراض و حشرات می باشد.
درخت چای نباتی است همیشه سبز که در طبیعت و به حال وحشی ارتفاع آن به 6 تا 7 و گاهی به 15 متر می‌رسد. نام علمی چای که مورد قبول بیشتر گیاه شناسان است Camellia sanensis و گاهی Camellia teiferaبرای هر دو نوع چای سیاه و چای سبز می‌باشد کاملیا نیز مانند چای درختچه همیشه سبز و از نظر اکولوژی کاملا شبیه به درخت چای می‌باشد.
تحقیقات نشان می دهد که بوته چای را در حدود 3000 سال قبل از میلاد مسیح در چین می شناختند ، نبات چای و ورایتی های آن به حالت وحشی در شمال هند در منطقه به نام آسام و مناطق مانند تونکین و لائوس می روئید. هم اکنون کشت این نبات در کشور های چین ، هندوستان ، هندو چین ، جاپان ، سیلان ، جاوه ، برزیل و بسیاری از کشور های اروپائی رواج دارد.
بنا بر آن برای دهاقین و متخصصین زراعت لازم می باشد تا با یک منجمنت و مدیریت درست نباتات شناخته نشده را برای جامعه زراعتی خود معرفی کنیم. متخصصین زراعت باید درک کنند که چه نبات در شرایط افغانستان مساعد می باشد و با درک این مطلب برای معرفی نباتات مختلف اقدام نمایند.
چای از جمله نباتات شناخته ناشده است که تا اکنون در افغانستان رایج نبوده بنا بر آن معرفی این نبات نیاز مند یک منجمنت درست و دقیق می باشد.
برای کشت چای مناطق شرقی افغانستان خصوصاً ننگرهار ، لغمان ، مناطق جنوب غربی افغانستان ولایات فراه ، نیمروز برای کشت این نبات مساعد می باشد.
به امید روزی که با تلاش و زحمت زارعین عزیز کشور مان بتوانیم به یک ثبات و پایداری اقتصادی نایل شویم.
مآخذ:
1.حسینی، جعفر.(1363) . روش های ازدیاد چای. نشریه ترویجی شماره 4 پوهنحی زراعت پوهنتون تهران.
2.حسن پور ، معظم. (1377). چای کاری و فن آوری چای. انتشارات پوهنتون گیلان ،ایران.
3.زرگری ، علی: (1345) نباتات دوائی ، انتشارات امیر کبیر ، صفحه 222تا 226.
4.صادقس فروشانی ، محمد رضا: 1370 ، بازار جهان چای ، از سری انتشارات بازار جهانی کالاها شماره 7 در 379 صفحه.
5.هارلر – آر ، ترجمه حسن پیروزی : 1347 ، روش های کاشت و بازار یابی چای ، انتشارات بنگاه ترجمه و نشر کتاب ، در 380 صفحه.
6.www.biology of tea.com.net
7.www.parsbiology.com.net
8.www.teaprocessing.com
9.Harler, C.R. (1966). Tea growing. Oxford University press. London
10.Singh, I.D. (1979). Indian Tea germoplasm and its contribution to the world’s Tea industry. Two and a bud, 26 (1): 23-26.
11.Willson, K. C and M.N Cliffroad (1992). Tea cultivation to consumption. Chapman & Hall. London.
