اگر امروز جهان به خود می بالد که تکنولوژی و فن آوری ربات یا انسان مصنوعی را، اختراع نموده است و بشریت در آستانه گام گذاشتن در عصری که آن را ( عصر ربات ها) نامیدند، قرار دارد.
دانشمندان اسلامی ما می گویند که آغاز ربات سازی، از تمدن اسلامی ما نشئت نموده است.
یکی از این دانشمندان و مخترعین، بدیع الزمان بن إسماعیل الجزری، بود.
بديع الزمان بن إسماعيل الجزري، کیست؟
او، ریاضی دان، مخترع، صنعت گر، مهندس مکانیک، مخترع ربات و... از آل ارتق، عصر خلافت عباسی بود که در حدود سال 530 هجری قمری، در جزیره ابن عمر، در دیار بکر که در جغرافیایی امروزی در ترکیه قرار دارد، تولد گردید و در سال 602 وفات نمود.
او کتاب خود را ( الجامع بين العلم والعمل النافع في صناعة الحيل) به فرمان ناصر الدین محمود بن محمد، از فرمانروایان اُرتُقی، نوشت.
ارتق‌ها خانواده ترکمن از تبار ارتق بودند که حکوکت مستقل کم‌دوامی در ناحیه‌ی بکر، داشتند و جزری این کتاب را در سال ۶۰۲ هجری به فرمان «قرا ارسلان» امیر سلسله آرتوقلو در دیاربکر آناتولی تألیف نمود.
- بدیع الزمان الجزری، پدر رباتیک جهان.
أو نخستین ربات متحرک را اختراع نمود که به دو نمونه آن اشاره می کنیم:
1- ربات پیشخدمت برای وضوء گرفتن.
سلطان، از بدیع الزمان تقاضا نمود تا وسیله ای برایش بسازد که هرگاه می خواست برای نماز، وضوء بگیرد، بجای خدمتکاران، این وسیله برایش خدمت کند.
بدیع الزمان الجزری نیز، رباتی برای وضوی سلطان قبل از نماز، طراحی نمود.
طرز کار این ربات چنین بود که این ربات به شکل کودک انسان و از جنس مس ساخته شده بود که یک آفتابه برنجی، شبیه طاووس را در دست راست داشت و درون آن محفظه ای قرار داشت که توسط یک صفحه فلزی به دو قسمت تقسیم شده بود تا به ریختن یکنواخت آب از دهانه کمک کند.
مخزنی که آب در آن نگهداری می شد در سمت راست ربات قرار داشت و یک محور نیز در آرنج سمت راست ربات تعبیه شده بود تا مایع از مخزن از طریق دهانه آفتابه بریزد.
دست چپ ربات، شانه و آیینه و روی پاک را نگه می داشت و دارای وزنه ثابتی بود که بازو را بالا و پایین می کرد.
و بالای دستار این ربات کودک، پرنده یی بود که هنگام فرا رسیدن وقت نماز، بانگ می زد.
در این وقت، خادم سلطان این ربات را حمل می کرد و در کنار لگنی قرار می داد که می توانست مایع را در خود جای دهد.
زیرا، بدیع الزمان، ربات را طوری طراحی نموده بود که دارای سیفون توالت (وسیله گردآوری و رهاسازی یکبارهٔ آب) بود که اکنون در تشناب های جدید از آن استفاده می‌شود.
سپس خادم دستگیره ای را در پشت ربات میچرخاند که دریچه ای را باز کرده و در نتیجه آب از دست راست ربات به داخل لگن میریخت.
هنگامی که مخزن تقریباً خالی می شد مکانیزمی به صدا در می آمد و دست چپ ربات که روی پاک، شانه و آیینه را در دست داشت، به سمت سلطان دراز می شد.
2- ربات پیشخدمت نوشیدنی.
یکی از ربات های دیگری که بدیع الزمان الجزری، اختراع نموده بود، پیشخدمتی بود که می توانست آب و نوشیدنی را پیشکش کند.
طرز کار این ربات چنین بود که نوشیدنی در یک مخزن ذخیره می‌شد که از آنجا نوشیدنی به داخل سطل می‌چکید و بعد از هفت دقیقه در گیلاس می‌چکید، بعد از آن ربات پیشخدمت از دروازه اتوماتیک بیرون می‌آمد و این نوشیدنی را پیش می کرد.
کتاب بدیع الزمان در سال 1974م توسط دونالد هیل، به انگلیسی ترجمه گردید و بعد از آن ربات سازی، به اروپا راه باز نمود.
- تعداد از اختراعات دیگر بدیع الزمان الجزری:
1- ساعت فیل، که با استفاده از مکانیزم آب، کار می کرد.
2- ساعت شمعی.
3 - ساعت قلعه، که آن را نخستین کامپیوتر آنالوگ قابل برنامه ریزی، می دانند.
4- ساعت دو زمانه، که دو زمان مختلف را با دو عقربه نشان می داد.
5- مضخة الماء، که آب را 13،6 متر به بالا پرتاب می کرد و امروز نامش را، واتر پمپ (؟!!) گذاشتند.
6- دستگاه فواره آب.
7- وسیله اندازه‌گیری مقدار خون در عمل رگ‌زنی.
8- قفلی رمزی که با دوازده رمز از حروف الفبای عربی، باز می گردید.
بعد از چند قرن، لئوناردو داوینچی، ایتالیایی، اختراعات اسماعیل الجزری را، انکشاف داده به نام خود ثبت نمود وحتی دستگاه هایی که بدیع الزمان الجزری، در کتاب خود، تشریح کرده، بعد از چند قرن در اروپا به عنوان اختراع جدید ثبت گردیده اند.
طور مثال:
در اروپا نخستین قفل رمزدار را (باترزورث) در 1846م ساخت و جالب اینست که صفحات فنری به کار رفته در قفل ساخت ( باترزورث) به طرز شگفت‌آوری به صفحه‌های قفل جزری شباهت دارند.
برای معلومات بیشتر به کتاب ( التراث العلمي الإسلامي) از أحمد فؤاد باشا، مراجعه گردد.
