څېړنوال عبدالرحيم بختانى خدمتگار .
ولايت سرپل
ولايت سرپل در شمال افغانستان موقعيت دارد ، که بين ٦٥ درجه و ٥٦ دقيقه طول البلد شرقى و ٣٦ درجه و ١٣ دقيقه عرض البلد شمالى موقعيت دارد . مساحت اين ولايت ٤٣١٤ کيلو متر مربع است ، ارتفاع آن از سطح بحر ٦٤٠ متر ميباشد . ولايت سر پل داراى ١٤٩ قريه ميباشد که مهم ترين آنها قرار ذيل است : انگشکه افغانيه ، خان قدوق ، گذر بلوچ خانه ، اچه قدوق اجرم ، اسياباد افغانيه ، علتو ، آهو ، اجرم افغانيه ،هلقانى کلان ، خطيب آباد ، امام صاحب جعفر ، اوچى خورد ، جوى اوراض ، امام صاحب خورد ، ادرنگ ، چاريکه جوى شهيد ، چر مگر خانه ، چار باغ ، چابک ، ميجر ، ميجر افغانيه ، کل قشلاق خانقاء ملکى ، خواجه بلند عربيه ، خواجه بلند افغانيه ، خارکش ، دره بند ، کورک عرب ، کورک مغل ، گنده ، هجده بالا ، خواجه چارگند ، گله جر ، لته بند وغيره . (١)
بالارحصار قديمى نيز در سرپل وجود دارد که در سابق اطاقهاى براى محل حکومت و عمله خانه وغيره لوازم احداث گرديده و باقى عمارات تاريخي مذکور بنام ( ذوالفقار خان ) موسوم است ، مشارا ليه تقريباً چهل سال درين جا حکومت نموده بعداً حکومت مدتى هم باولاد او انتقال کرده بود ، تاريخ عمارت مذکور در حدود يکصد و پنجاه سال تخمين ميشود ، در پاى بالاحصار مذکور مسجد جامع پخته و متينى که طرز ساختمان و نقوش بديعۀ آن خيلى قشنگ و زيبا است تقريباً ٩٠ سال قبلبرين از طرف محمد خان ملقب به ( بيگ لربيگى ) پسر ذوالغفار خان مذکور بنا گرديده که تا اکنون پا برجا مانده است .
مزار هائى در سر پل وجود دارد که اهالى از روى اخلاص بزيارت آنها ميروند : اول زيارتگاه مهمى که در يک کيلو مترى مرکز سر پل واقع شده از لوحه و کتيبۀ داخل مزار مذکور استنباط گرديده که اين مزار بۀ امام يحيى شهيد ابن امام زيد شهيد ، ابن امام زين العابد ين ابن على کرم الله وجه منسوب ميباشد که او شان در سال ١٢٣٨ هـ در عهد خلافت وليد اموى بدرجۀ شهادت رسيده اند ، دوم مزار امام يحيى ابن امام محمد باقر ميباشد که در يک کيلو مترى سمت شرق سر پل واقع شده ، سوم مزار امام جعفر صادق که زيارت آن در ١٧ کيلو مترى مرکز سر پل واقع گرديده است اين دو مزار اخير الذکر لوحه و کتيبۀ ندارد .
سر پل در زمستان و تابستان بحد اعتدال بوده در علاقه کوهستانان درجه برودت بيشتر حس ميشود اما برودت آن مانند ديگر مناطق دشتى ولايت مزار شريف خطر ناک نيست ، از طرف بهار در بعضى حصص اينجا ژاله هم مى بارد مقدار ضخامت برف در سطح زمين ٢٠ سانتى و در مناطق کوهى از ٨٠ سانتى الى يک متر تخمين شده است در کوهستان سر پل برف از يکسال بديگر سال باقيمانده و در موقع گرماى شديد بعضاً ذوب گرديده بصورت چشمه سار بدره ها سرازير ميشود و اراضى للمى گرد و نواح را آبيارى مينمايد .
مردم سر پل براى احداث باغهاى مثمر و پرگل ذوق زياد داشته اشجار مثمر و غيره مثمر را زياد تربيه ميکنند ، گر چه پيشۀ عمومى اهالى را دهقانى و باغدارى تشکيل ميدهد . بعضاً صنائع دستى نيز رواج دارد ، پيداوار صنعتى آنها الاچه ، کر باس ، قالين ، گليم ، نمد ، جل وجوال بوده و بيش از همه قالين و گليم ترکمانى والاچه در آنجا تهيه و براى فروش بولايت مزار شريف و قطغن عرضه ميشود . طيور خانگى آن منحصر به مرغ خانگى ، کبک ، بودنه ، کبوتر بوده حيوانات اهلى آن عبارت از گاو ، گوسفند ، بز ، اسپ ، مرکب و اشتر ميباشد . از جنس حيوانات اهلى اسپ سر پل در دويدن و بزکشى شهرت دارد يکنوع اسپ نه نژاد ( موى تن ) مشهور است . اراضى آبى و للمى آن به حدود تخميناً ( ١٤٣٤٢١ ) جريب بالغ ميگردد ، خربزه و تر بوز سر پل از حيث شيرينى و مشهور بوده دردامنه هاى کهسار و تپه هاى حدود قريه هاى متذکره ذيل او قبيل سه توت ، پسته مزار ، قره خوان لغمان ، علق سفيد ، خواجه التمو ، اقسو ، قره غاچ ، قلعه خاتون ، ميرزا و لنگ . جنگل هاى پسته بکثرت وجود داشته در اينحصص نباتات طبى مانند ، خاکشير ، شاتره ، زوف ، خرفه ، خطمى ، کاکتى ، کاسنى ، سپرک ميرويد .
کوه بزرگ و بلند بنام ( کوه ميرزاو لنگ و تخت ميرزا ) موسوم است و کوتلى هم باسم ( کوتل ميرزا و لنگ ) شهرت دارد ، اين کوه بمسافه تخمين (٢٠ ) کيلو متر درست جنوب سر پل واقع شده شرقاً بمر بوطات حکومت سنگچهارک و غرباً بحصص بلچراغ مربوط به ميمنه متصل ميگردد ، طول آن ( ٤٣ ) کيلو متر تخمين شده است ، از دامنۀ کوه مذکور چشمه هاى متعددى سرازير شده بمصرف کشت اهالى ميرسد ، دودريا چه نيز که از قريه هاى کچن مربوط کوهستانان سر پل متصل حدود سنگچهارک و ديگر دره ها منبع ميگيرد پس از طى يکمقدار مسافه بمصرف آبيارى زمين هاى قابل زراعت سر پل ميرسد (٢)
منابع و ماءخذ
١. اتلس قريه هاى افغانستان ، جلد دوم ، کابل ، حوت١٢٥٢ هـ ش ( ص ٩٤٦ ) .
٢. دايرة المعارف .
