نړيوال ښکيلاک او د لرو بر افغان دازادۍ غورځنګ

يوه ضروري پوښتنه ؟

pashtonyar
15.03.2004

محترمو هيوادوالو زمونږ نيكي هيلي او سلامونه ومنۍ.
خداي دي وكړ چي جوړ او روغ وي.
محترمو ورڼو كه د سيدجمالدين افغاني په اړه لږ په تفصيل معلومات راكړي او كه
څومره ژر كولاي شي ډيره به ښه وي ځكه چي دوه ورځي وروسته يي په پوهنتون كښي
د سيدجمالدين افغاني په هکله يوه مقاله تياروم او بيا به يي د خلكو په وړاندي په
تفصيل بيانوم نو كه څومره ژر وكولاي شي نو يي را ته وليكۍ.

نور نو مو په لوي او بخښونكي خداي سپارم.
روغ او خوشحاله اوسۍ كور مو ودان.
ستاسي د ليكنې په هيله.

ع کريم حليمي
16.03.2004

افغان جمالدين د ماډرن اسلام په پلار پيژندل سوی دی په دنياکی
ابتدائی درس ئی کابل په اطرافو کی کړی دی (اسلامی درس ) او تهران ٠ او ١٨ کلنۍ هند ته ولاړې (6/1855 )
دعالی تحصل د پاره تر 1882 پوری هلته وو ٠ په غه وخت کی په افغانستان کی هم سياسی فکرونه پيداسوه
او سيد احمد خان دده کتاب چاپ کئ په نامه
Hakikat-i Madhhab-i Naychari wa Bayan-i Hal-i Naychariyan دغه کتاب 1881 کال چاپ سو
په حيدرابادکی ٠ دا کتاب عربی هم ترجمه سو ٠ 1881 کی مترجم ئی محمدعبدو ٠ دوهم واری بيا چاپ سو
1886 کال٠ او 1870 کی ئی سفر ولاړې مصر ، استنبول (عثمانی وخت دی) ته ٠چه هلته ئی ډير تود هرکلئ و سو د حکومت له خوا
ولی چه د غوښتی يو اسلامی تنظم يعنی د( اسلامی تنظم پلار)
او دوهم واری بيا مصر ته ولاړې 9/1871 کی چه خپل فلسفه تبلغ کی( public lectures.)
په اوله کی افغان په1883 کی لږ وخت په لندن کی پاته سو ٠ ورسته پاريس ته ولاړې ٠ او وئی غوښتل چه خپل
ياداښتنه (ليکنی ) چاپ کی ٠ په نامه دfamous journal al-‘Urwat al-wuthqa’ (لږڅه اخسته سوی له قرأن څه)
افغان يو اشنای درلودی په لبنان کی په نامه د محمد عبدو ٠ چه د ده په همکاری ئی ليکنی چاپ کړې ٠ پسله
18 نشريو څه په 1884 ورسته نشريی بندی سولې ٠ تاريخ ليکوالان ليکی چه افغان په فرانسه کی ډير مشهوره سو
افغان په 1886 کی دعوت سو وايرانته Shah Nasir al-Din او دمخصوص مشاوير وظيفه ئی ورکړه
او هر وخت به ئی دپاچا د نظر سره مخالف وو او اعتراض به کاوه ٠ او ورسته نو روس ته ولاړې (1886 1889).
په 1889 کې افغان تلې فاريس ته پر لاری ئی شاه دايران وليدی او شاه بيا دعوت ورکې د وزير اعلی grand vizie
چون دافغان ئی پاليسې نه خوښيدلئ ظيفه ئی قبوله نکړه ٠
افغان د ژوند اخيرې په استمبول کی وو ٠ د سلطان عبدالحميد٢ ٠ کله چه شاه ايران مړ سو ٠ ايران ويل چه افغان په تحرک مړ سو ٠ نو ترکي سلطان ئی دفاع کول چه افغان هيڅ لاس نه پکښې لری ٠ او افغان و ټولو اسلامی
وطنو پاچاهانو ته خطونه استول چه و انګريز ته يو لاس سی ٠ چه انګريز ته يوه جبهه سوو٠ بعضی تاريخ دا نان
وايی چه سلطان خبرسو چه افغان غوښتل چه دسونی او شيه تر منځ چوړه راولی او دعربو سره ئی هم ليدل او کتل
کړې وه ٠ نو ئی اجازه ن ورکول چه دترکيی څه ووځی ٠ March 9, 1897 مړ سو
دافغان ټوله فکر داوو چه يو امت مسلمه جوړ کړی ٠ او د انګريز د ظلم مخه ونيسی ٠ او ماډرن اسلام ،تکنالوچی
علم پوهه و اسلامی وطنو ته راړی ٠ او نن ورځ هم ټوله مسلمانان غواړی چه د افغان پر اصولو وﻻړ سی ٠
افغان ويل چه دين د انسان د پاره اساس دی ،او دتمدن اساس دی ٠ او رد کی مټريالزم ٠ او کمونزم ئی ډير بد ليدې او د انسانيت ته ئی خطر بللئ ٠ او دمټريالزم ئی دين دښمن بللی دئ ٠ ويل ئی اسلامي دنيا غرقيږې ضرور
ده چه رسکيو سی ٠ او مټريالستان ئی مسؤل بلل و ټولو اسلامې وطنو د خرابئ (عثمانی،ايران،وغيره
او مټريالزم ئی د ټولو بد اخلاقئ مسؤل بللی٠
او اسلام ئی يوازې حل د ژوند بللئ دی ٠
کم چا چه به ورته وويل که اسلام داسی ښه لار ده ولی مسلمانان ټوکرټوکر دی دغه ايات به ئی ورته ويلئ ٠
بسمه تعالی ٠ ان الله ﻻيغيرمابقوم حتی يغيروا ما بأنفسهم
God does not change the state of a people until they change themselves inwardly ”
ا و نور نو دغه حوالئ درته ليکم وئی ګوره
که په انګليس ئی غواوړئ معلومات غواړئ ډير دربرابر کولايسم

Selected Bibliography
Afshar, Iraj and Mahdawi, Asghar, Majmu’a-yi asnad wa madariki chap nashuda dar bara-yi Sayyid Jamal al-Din mashhur be-Afghani (Tehran: Tehran University Press, 1963)

Enayat, Hamid, Modern Islamic Political Thought (Austin: The University of Texas Press, 1982)

Gibb, H. A. R., Modern Trends in Islam (Chicago: Chicago University Press, 1947)

Hourani, Albert, Arabic Thought in the Liberal Age: 1789-1939 (Cambridge: Cambridge University Press, 1982)

Keddie, Nikki, An Islamic Response to Imperialism: Political and Religious Writings of Sayyid Jamal al-Din “al-Afghani” (Berkeley: University of California Press, 1983)

--------, Sayyid Jamal al-Din Afghani: A Political Biography (Berkeley: University of California Press, 1972)

Kedourie, Elie, Afghani and ‘Abduh: An Essay on Religious Unbelief and Political Activism in Modern Islam (London, 1966)

Qudsi-zadah, Albert, Sayyid Jamal al-Din al-Afghani: An Annotated Bibliography (Leiden: Brill, 1970)

Siddiqi, Mazheruddin, Modern Reformist Thought in the Muslim World (Islamabad: Islamic Research Institute, 1982)

Smith, W. Cantwell, Islam in Modern History (Princeton: Princeton University Press, 1957)