كفشك يا Sunn pest
كفشك غنمو ته ستره تاوان اړونكې مضره حشره ده علمي نوم ئې Eurygaster integriceps دي د Hemiptera فاميل پوري اړه لري. كفشك د غنمو حاصل په زياته اندازه راكموي او حتي تر 100% پوري حاصل لمنځه وړي چې په ځينو وختونو كې د غنمو لوې كروندې ناريبلې پاتې كيږي ځكه ډير تاوان ورته اوښتى وي . كفشك د تخم د زرغونيدو ( Germination) قدرت كموي ، دغلې دانې كيفيت لمنځه وړي كه پنځه فيصده دانې تاواني شي اوړه به ئې د استفادې وړ نه وي . ځكه ډوډۍ به ئې ونه پړسيږي اوبد خوندبه لري. په كروندو كې د زياتو حشرو شتون د درمند ځخه ترمخه د غنمو د تنو(ډنډرونو) د ماتيدو سبب ګرځي. دغه حشره په اوربشو هم حمله كوي كه هم تاوان ئې معمولا كم وي.خو زيات اقتصادي زيان د غنمو كروندو ته اړوي . چې هر كال تقريباً 15 مليون هكتاره د غنمو كروندې ترخپلې حملې لاندې راولي چې له دې جملې نه 240000 هكتاره د غنمو كروندې زمونږد هيواد شميرل كيږي ، هركال د كفشك د مخنيوي لپاره 40 مليون ډالره په كيمياوي درملو مصرفيږي ، چې خپله كروندوكې د كيمياوي درملو استعمال د طبيعت د ناولتيا،د اوبو د ككړتيا او د انسانانو د روغتيا لپاره لوي خطر منځ ته راوړي.
كفشك د عراق او افغانستان په ګډون په لوديځه آسيا او مركزي آسياكې موندل كيږي.
د كفشك د انواعو د اوسيدلو ځايونه عبارت دي له حبشي،مصر،سعودي عربستان، سوريه، اردن، شمالي افريقا،موروكو، لوديځه آسيا،افغانستان،ايران، او هغه سيمې چې كفشك اقتصادي تاوان وراړولى دي تاجكستان،ازبكستان،قزاقستان، مركزي آسيا او د لوديځې آسيا بعضې هيوادونه ګڼل كيږي.
كرونده ګر د كفشك په اړه بايد په كومو ځيزنو پوه شي؟
كرونده ګر د كفشك د تاوان د مخنيوي په خاطر بايد د هغه د ژوند د دوران په مراحلو پوه شي ، د كال له پيل نه بيا د كال تر بشپړيدو پورې دكفشك د ژوند كولو ځاي بايد وپيژني ، د خوراك وخت اوځاي ئې بايد وپيژني. ځوانې حشرې ژمې د غونډيو په لمنو كې تر ونو او بوټو لاندي تيروي په پسرلې كې د هوا په توديدو سره دغنمو كروندو ته الوزي او هلته خوراك شروع كوي ، هګۍ اچوي ، نسل زياتوي او مړې كيږي.
دكفشك د ژوند دوران:
ځوانې حشرې دغره او غونډيو په لمنو كې تر ونو او بوټو لاندې ژمى تيروي. ځوانې حشرې د حمل_ثور كې د غنمو كروندو ته ننوځي ،په ثور-جوزا كې هرزه بوټو او د حبوباتو په تنو باندي هګۍ اچوي، له هګۍ نه د حشرې له راوتلو وروسته په خوراك پيل كوي په تدريج سره نمو كوي او د جسامت له مخې هم لويږي ، تقريباً د يوې مياشتې په موده كې څوانيږي ،
ځوانې او نوې ځوانې شوې حشرې د حمل- سرطان تر مياشتې پورې خوراك كوي . كه چيرې له يوې كروندې نه وختې درمند واخستل شي . ځوانې حشرې نورو نږدو كروندو ته الوزي هلته خوراك كوي .
د اوړې په لومړيو د سرطان –اسد مياشتو كې د درمند له اخستلو وروسته كله چې د كروندې تودوخه زياتيږي ځوانې حشرې دغرو او غونډيو لمنو ته الوزي تر څو د ونو او بوټو لاندې په سيوره كې ځان پټ وساتي او تر راتلونكي پسرلي پورې هلته پاتې كيږي.
دموسم له مخې د كفشك د ژوند مرحله له يو ځاي ځخه تر بل ځاي ته د غنمو د فصل په دوران كې توپيرلري. په شمالي سوريه كې چې كله د تودوخې ورځينۍ اندازه د سانتي ګراد د 15 درجو په شاه وخواكې وي او لوړه درجه 22-19 سانتي ګراد وي نو غټې حشرې د حبوباتو كروندو ته معمولا د حمل په نيمائي كې ورګډيږي او د جوزا په مياشت كې له كروندوځخه بيرته ځي.
دكفشك د مخنيو لپاره بايد ځه وشي؟
1. د حشرو د ډلو ځارل:
د كفشك ډلې هر كال توپير مومي چې دا د هوا په تودوخې او يا سړښت پورې اړه لري. د حشرو ډلې بايد تر ځارنې لاندې ونيول شي.تر ځو وټاكل شي چې دواشيندل Spray ضرور دي كه نه، د ډلو د سطحو د اسنادو ساتل ګټه لري.
2. د ډول ډول زر پخيدونكو غنمو كرل تر ځووختي وريبل شي:
كه ځوانۍ ته د كفشك تر رسيدلو د مخه غنم وريبل شي. نو تاوان به ئې كم وي . د زر پخيدنكو غنمود كښت نېټه بايد په سيمه كې وټاكل شي ترځو ددغه حشرې د تاوان رسولو مخه ونيول شي او يا لږ تر لږ كم شي.
3. د غنمو د كروندو شاه وخوا، طبيعي چاپيريال ساتل:
طبيعي حشرې د كفشك ډلې كموي او بايد زياتي شي. د حبوباتو كروندې بايد دغونډيو دلمنو دځنډو په ټوټو كې ونه روزل شي.دعه سيمي بايد بې لاس وهنې پاتې شي ځو ګلان او بوټي ئې بې خنډه وده وكړي ، پناه ځاي او د غذا بديلې سرچينې برابرې كړي ، كوم چې د ګټورو حشرو پايښت ښه كوي.
4. كيمياوي حشره وژونكي درمل بايد يواځې د ضرورت په مهال وكارول شي.
غوره شوي حشره وژونكي درمل بايد يواځې هله وكارول شي چې د حشروډلې په اقتصادي لحاظ زيان رسونكې سطحو ته ورسيږي.
د كيمياوي حشره وژونكودرملو په واسيله د افت مخنيوي لويه ستونزه او غير اقتصادي تماميږي .
د افت د مخنيوي لپاره دوه نوعه حشره وژونكي كيمياوي درمل منځ ته راغلي دي.
• فينيتراتيون Fenithrotion غير سيستميك درمل دي چې د تماس او معدې ته په داخليدو سره افت لمنځه وړي.د اورګانو فاسفورس مركبات چې تجارتي نومونه عبارت دې له OMS-42 سيمتايون،فوليتون، اكوتيون، نواتيون، اګروتيون . دا درمل د افت د مخنيوي لپاره له
300-280 ګرام په يو هكتاركې استعماليږي
• دلتامترين Deltamethrin ( دپايراتروئيدونو ګروپ) غير سيستميك درمل دي چې د تماس او معدې له لاري حشرې لمنځه وړي . تجارتي نومونه يې عبارت دي له ديكاميترين، ديساز،
Alph-Cyano (dibromovinyl 2.2) ، GZ 1233000a، NRDC 161، K-Othrine ،
WHO 1998، (3-Phenoxyphenyl)Mythyl Ester Butox ،K-Obiol دادرمل له 10-5 ګرام په 100 ليتره اوبو كې حل او په يو هكتارساحه كې سپرې كيږي.
د كروندګرو سره د مرستې لپاره ځه كيږي:
دكفشك د له منځه وړلو لپاره د ځو لسيزو راهيسې ځيړنې روانې دي په 1997 كال كې دايكاردا ساينس پوهانو د (امريكا دمتحده ايالاتو) د ويرمونت پوهنتون او دكرهڼې ملي ځيړونكو NARS په ټولو حشره ځپلېو سيمو كې ګډ كار پيل كړ ځو د مضرو حشرو(كفشك) نومې يو نمونه ئي پلان جوړ كړي.
د دغه ځيړنې زياتره فعاليت د بيولوجيكي مخنيوي برخه ده. دحشرو وژونكو فنګسونه چې په كفشك حمله كوي. يو شمير نسلونه يې په لوديځه اومركزي آسيا كې ازمويل شوي دي . دوي په ستره پيمانه توليديږي اوپه كرونده كې ازمويل كيږي او د دوي د اغزمنتوب د ټاكنې لپاره پلان جوړ شوي. د تخمي پرازيتونو د اغيزې ساحوي ارزونه هم تر لاس لاندې نيول شوې ده.
داسې طريقې چې د كفشك د مخنيوي لپاره لارې چارې په ګوته كړي په هكله يې ځيړنې دوام لري چې د كفشك ځخه پورته كيدونكي ښه بويونه ( فيرومونيس) وباسي ځو مخالف جنس جذب كړي . دا په كرونده كې د حشرو په نيولو كې ګټور تماميږي. يو شمير نور سازمانونه د كفشك د مخنيوي په پروسه كې د IPM په دغه تعاونې هځوكې ورګډشويدي.
اخځونه:
• په وچو سيمو كې دكرهڼو د ځيړنو د نړيوال مركز نشريه، 2005 كابل افغانستان
• د اي اف ډي سي IFDC نشريه ،2004 كابل افغانستان
