دريمه برخه
لومـــړۍ څـــانــګه
تـعلـيـم الايـمان
داسـلامي عــقايـدو زده كړه
بســـــم الله الرحـــــمن الــــــرحــــيم
نحمدالله العلى العظيم ونصلي على رسوله الكريم
تـــوحــيــــد
پـوښــتـنـه : توحيد څه ته وايي ؟
ځـــــواب : په زړه سره الله تعالى يو ګڼل اوپه ژبه سره دهمدې خبرې اقرار ته، توحيد وايي ؟
پـوښــتـنـه : دالله تعالى يو والي خلكو ته څه ډول معلوم شوى ؟
ځـــــواب : اول:خودانسان عقل (په دي شرط چې عقل روغ وي ) دالله تعالى په شته والي (وجود) او يووالي (وحدانيت) باور لري له همدي امله ده چې په دنيا كې څومره سترستر عقلمندان، حكيمان او فلسفيان تيرشويدي هغوي ټولو دالله تعالى په وحدانيت (يووالي) اقراركاوه .
دوهم:داچې دالله تعالى ټولو پيغمبرانو uخلكوته دتوحيد لارښوونه كړي اودايي ويلي چې الله تعالى يو دى، سيال نه لري.
پـوښــتـنـه : ايا په قراّن كريم كې د توحيد ښوونه (تعليم) شوى ؟
ځـــــواب :هو ! په قراّن كريم كې دتوحيد ښوونه په پوره اوښه ډول سره شوې، بلكې نن په دنيا كې يواځي قران كريم داسىكتاب دي چې دتوحيدښوونه كوي ، كه څه هم په مخكني اسماني كتابونو كې د توحيد ښوونه وه، خو په هغو ټولو كتابونو كې خلكو تحريف (رد وبدل) كړى اودتوحيد خلاف خبري يي ورداخلي كړې، اودالله تعالى راليږلې اسماني ښوونه يي بدلې كړې دهغو دسموالي ،اوددي لپاره چې نور ريښتينى توحيد خپورشي الله تعالى حضرت محمد e راوليږه اوخپل خاص (ځانګړى) كتاب قران كريم يي پرې نازل كړ اوپه هغه كې يي د سوچه، ريښتيني اوخالص توحيد ښوونه كړې .
پـوښــتـنـه : دقران مجيد له كومو اياتو نه توحيد ثابتيږي ؟
ځـــــواب :ټول قراّن كريم له اوله تر اّخره د توحيد له لارښوونو ډك دى يو څو اياتونه يې دادي :
ستاسو معبود يو الله دى دهغه څخه پرته بل معبود نشته هغه خورا لوروونكى اوښه مهربانه دى.
[سوره بقره 163
ايت]
دوهم اّيت دادى :
[ اّل
عمران 17 ايت ]
الله تعالى شاهد دى چې له ده
Y
نه پرته بل معبود نشته، ملائكې او دعلم خاوندان هم ددې خبرې ګواهي وركوي ،هغه انصاف
راوستونكى دى له هغه پرته بل معبود نشته هغه زوروراود حكمت څښتن دى .
همداراز نور بي شمير ه اياتونه دالله تعالى د يووالي ښوونه كوي لكه : ] قل هوالله ډحد[ ( ووايه اى پيغمبره چى الله يو دى) اوداسې نورايتونه .
پـوښــتـنـه : دخداى تعالى ذاتي نوم څه دى ؟
ځـــــواب : دخداى تعالى ذاتي نوم اللهY دى چې اسم ذات او ذاتي اسم هم ورته وايي .
پـوښــتـنـه : د الله Y له نامه پرته د خداى تعالى نورو نومونو لكه خالق، رازق، اوداسې نوروته څه وايي ؟
ځـــــواب : دالله تعالى دغه ډول نومونو ته صفاتي نومونه وايي .
پـوښــتـنـه : دصفاتي نوم معنا څه ده ؟
ځـــــواب :داچېالله تعالى ګڼ صفتونه لري، لكه قديموالى، (يعني تل تر تله او هميشه پاتې كېدل) ، عالم (په هر شي پوهېدل)، قادر( پرهر شي قدرت لرل)، حىّ (ژوندي كول )، اوداسي نور، كله چې يو صفت له دې صفاتو څخه ښكاره كړي هغه ته صفاتي نوم وايي.
په مثال يې ځان داسي پوه كړيْ چې ديو سړي نوم (جميل) دى او يواځي د ده د ذات د پيژندني لپاره ايښودل شوى دى په دې كې دهيڅ صفت لحاظ نه دى ساتل شوى خو كه چيرته ده ليك زده كړى وي اوديني علوم يې لوستلي وي ،قران كريم يي هم يادي كړى وي، ددي صفتونو له امله دى عالم ، محرر اوحافظ هم بلل كيږي، نو جميل دده ذاتي نوم او عالم، محرر، اوحافظ دده صفاتي نومونه دي، ځكه دانومونه دديني علومودزده كړې اوقران كريم ديادولو دستاينې له لحاظه پرې ايښودل شوي .
همداڅېر الله Y خو دخداى تعالى ذاتي نوم يا اسم ذات دى او خالق، قادر، عالم، مالك، او نور يې صفاتي نومونه دي .
پـوښــتـنـه : دالله تعالى ذاتي نوم خوگ يو دى دهغه صفاتي نومونه څو دي ؟
ځـــــواب : په قراّن كريم كې الله تعالى فرمايلي :الله تعالى لره ګڼ شمير ښه نومونه دي نو تاسو يي په هغو نومو نو سره وبوليْ .
په حديث شريف كي دي :
" ږن لله تـعالى تسـعۍ وتسعـين ږ سـماً، مـائۍ ږلا واحـداً". [بـخـاري]
بي شكه دالله تعالى نه نوي (99) يعني يوكم سل نومونه دي.
مـــلائـــكـــې
پـوښــتـنـه : له مقربو ملائكو پرته دنورو ټولو ملائكو مرتبه په خپل منځ كې برابره ده اوكه كمه يا زياته ده ؟
ځـــــواب : څلور مقربې ملائكې چې نومونه يي تاسو دتعليم الاسلام په دوهمه برخه كې ولوستل ترټولو ملائكو غوره دي خو له دوى پرته نورې ملائكې هم شته چې په خپلو منځو كې دكمې اوزياتې مرتبې لرونكې دي داسې چې ځيني يې ډيرې مقربې اوځيني لږ مقربې دي.
پـوښــتـنـه : ملائكې څه كاركوي ؟
ځـــــواب : په ټولو اسمانو اوځمكو كې بې شميره ملائكې پر بيلابيلو كارو بوختې دي لنډه داچگې داسمانو اوځمكوټول كارونه الله تعالى ملائكو ته ورله غاړې كړى اوملائكې يې دالله تعالى له حكم سره سم سرته رسوي .
پـوښــتـنـه : دملائكو يوڅو كارونه راته بيان كړه ؟
ځـــــواب : حضرت جبرائيل uبه دالله تعالى پيغام، احكام اوكتابونه پيغمبرانو ته راوړل او كله نا كله به دانبياوْ دمرستې لپاره اود الله Y اودرسول e ددښمنانو سره دجنګ لپاره هم راليږلې شوې ده، دهمدې په وسېگله ،په ځينو وختونو كې دالله تعالى پرياغي (نافرمانه) بندګانو باندي عذاب هم نازل شوى.
حضرت ميكائيل u مخلوق ته دروزي رسولو، باران او رولو، اونورو كارونو په برابرولو باندې بوخته ده اوبې شمېره ملائكې يې ترامر لاندي كار كوي ځيني يې پر دريابونو، سندونو، تالابونو او اور باندې مقررې دي ، دوي ټولې دالله تعالى له حكم سره سم كارونه سرته رسوي .
حضرت اسرافيل u به دقيامت په ورځ شپيلۍ وهي ، حضرت عزرائيل u دمخلوق د ارواوو (روح) په اخيستو مقرره ده اوډيرې ملايكې يې تر امر لاندي كاركوي .
دنيكو بندګانو اروا اخيستونكې ملائكې جلا اود بدكارو انسانانو جلادي، او له دې پرته دملائكو يو څو نور كارونه دادي :
1- دهرانسان سره دوه ملائكې وي يوه يې ښه عمل اوبله يې بداعمال ليكي ، دواړوملايكوته "كرام الكاتبين "وايي .
2- ځيني ملائكې له اّفتونو او بلاوْ څخه دانسانانو پر ساتنه مقررې دي دماشومانو، سپين ږيرو، ضعيفانو نه پرته دهغو انسانانو ساتنه هم كوي چې په اړه يې الله تعالى ورته دساتني امروكړي .
3- ځينې ملائكې دانسان له مرګه ورو سته په قبر كې له هغه نه پوښتنې كوي اودهر انسان قبر ته له خښيېدو روسته دپوښتنو لپاره دوه ملائكې راځي يوي ته نكير او بلې ته منكر وايي .
4- ځيني ملايكې بياپه دنيا كې ګرځې اوچيرته چې دالله تعالى ذكر او وعظ كيږي يا قراّن كريم لوستل كيږي هلته حاضريږي اوڅومره خلك چې په هغه مجلس اويادې نيك كار كې اخته وي دالله تعالى په وړاندې دهغوي په ګډون شاهدي وركوي؛ په دنيا كې چگي څومره ملائكې كارونه كوي هغوى سهار اوماښام بدليږي د سهار دلمانځه په وخت كې دشپې ملايكې اسمانوته خيږي اودورځې ملايكې راكوزيږي بيادمازديګر له لمانځه وروسته دورځې ملائكې ځي اودشپې كاركوونكې ملايكې راځي .
5- ځيني ملايكي بيادجنت پر كاروبوختې دي.
6- ځيني نورې ملايكې بياددوزخ پرانتظام بوختې دي .
7- ځينو ملايكو دالله تعالى عرش پورته نيولى دى .
8- ځيني نورې ملايكې بيا دالله تعالى په عبادت، تسبيح، او پاكي بيانولو كي اخته دي .
پـوښــتـنـه : داله څه معلومه شوه چگي ملايكې دومره كارونه كوي ؟
ځـــــواب : داټولې خبرې په قران كريم او احاديثوكې راغلي دي .
دخداى تعالى كتابونه
پـوښــتـنـه : داڅرنګه معلومه شوه چې تورات، زبور او انجيل هم اسماني كتابونه دي ؟
ځـــــواب : دقراّن كريم څخه ثابتيږي چې دادري واړه كتابونه اسماني دي د تورات په هكله الله تعالى فرمايي :
له شكه پرته موږ تورات نازل كړى په هغه كې هدايت او نوردى .
دزبورپه هكله يې فرمايلي: ] وډتينا داودَ زبوراً[ دسورت نساء 163ايت . موږ داودu ته زبور وركړ .
دانجيل په هكله فرمايي : ]وقفينا بعيسى ابن مريم وډتينه الږنجيل [ [دحديد سورت 27 ايت] موږ حضرت عيسى بن مريمu راوليږه اوهغه ته مو انجيل وركړ .
نو مسلمانانو ته دقران كريم په واسطه دامعلومه شوه چې دا درى سره كتابونه اسماني دي .
پـوښــتـنـه : كه چېري يو څو ك تورات، زبور، انجيل دالله تعالى كتابونه نه بولي نو هغه څرنګه دي ؟
ځـــــواب : هغه كافردى ځكه چې دقران كريم نه داخبره جوته شوې چې دا واړه دالله تعالى كتابونه دي څوك يې چې د الله تعالى كتابونه نه ګڼي هغه دقران كريم ښوولې خبره نه مني اوڅوك چې دقران كريم ښوولې خبره نه مني هغه كافردى .
پـوښــتـنـه : اّيا هغه تورات، زبور، انجيل كوم چې نن د عيسايانوپه لاسوكې دي هغه اصلي اسماني كتابونه دي ؟
ځـــــواب : نه ! ځكه دقران كريم نه داخبره ثابتيږي چې دوى اصلي اسماني كتابونه بدل كړي دي او اوس ددوى په لاس كې چې كوم تورات، زبور اوانجيل دي هغه اصلي اسماني كتابونه نه دي بلكې په هغوكې تحريف (ردوبدل) شوى ، له دې امله بايد په اوسني وخت كې په دې كتابونو باندي داعقيده ونه ساتل شي چې ګويادا هغه اصلي كتابونه دي !.
پـوښــتـنـه : داڅه ډول معلومه شوه چې پرځينو پيغمبرانو صحيفې هم نازلې شوې دي ؟
ځـــــواب :دقران كريم څخه ثابته ده چې پرځينو پيغمبرانو صحيفې نازلې شوې، دحضرت ابراهيمu دصحيفې يادونه په سورت "الاعلى" كې راغلې .
پـوښــتـنـه :قران كريم دخداى تعالى كتاب دى اوكه يې كلام دى ؟
ځـــــواب : قران كريم دخداى تعالى كتاب اوهم يې كلام دى په خپله په قران كريم كې ورته كتاب او كلام دواړه ويل شوي دي .
پـوښــتـنـه :دخداى تعالى په اسماني كتابو (تورات ، زبور، انجيل او قران كريم ) هريوه كې كوم يو كتاب غوره دى ؟
ځـــــواب : قران كريم ترټولو افضل اوغوره دى .
پـوښــتـنـه : قران كريم په مخكنيو كتابونو څه غوره والى اوځانګړتياوې (خصوصيت)لري ؟
ځـــــواب : ډيرې ځانګړتياوې لري دهغو څخه يې يو څو دادي :
اول _ داچې دقران كريم يو يو تورى او يويو لفظ ساتل شوى په يوه نقطه كې يې هم نه كموالى او نه هم زياتوالى راغلي دى اونه به دقيامت ترورځې پكې راشي، خو په نورو اسماني كتابونو كې خلكو زياتوالى او كموالى راوستى .
دوهم _ داچې دقران كريم متن عاجزه كونكى (مُعجز) دى په دې معنا چې متن يې دداسې لوړې ادبي درجې دى چې دقران كريم ديو كوچني او وړوكي سورت په څير هم هيڅو ك ددې وس نه لري چې داسي متن جوړ كړي .
دريم _ داچې قران كريم دوروستني شريعت احكام له ځانه سره راوړي دي ځكه خو يې دمخكنيوكتابونو ډيرحكمونه منسوخ يا له منځه يوړل.
څلورم _ داچې مخكې كتابونه به په يو وار پوره نازلېدل خوقران كريم ددرويشتو "23" كالو په موده كې د ضرورت په اندازه لږ لږ نازليده اودضرورت په وخت كې دلږ ،لږ نازلېدو له امله يې دخلكو په زړونوكې ځاى ونيو اوپه سلګونو اوزرګونو انسانانو دهغه حكمونه ومنل اومسلمانان شول .
پنځم _ داچې قرانكريم دزرهاوواولكونو مسلمانانو په سينوكې ساتلى اوخوندي پروت دى اوداډول ساتنه درسول كريم e له مباركې زمانې نه تراوسه پوري په پرلپسې ډول روانه ده او انشاء الله تر قيامته پورې به روانه وي اوپه سېنوكې يې دساتنې له امله تر ننه پورې داسلام دښمنانوته هېڅ وخت هم ددي موكه په لاس ورنه غله ،چې په قران كريم كې څه كموالى يا زياتوالى راولي او يا يې له دنيا نه ورك كړي اونه به _كه خداى كول _تر قيامته پوري داسي موكه په لاس ورشي .
شپږم _ داچې دقرانكريم احكام داسې معتدل (منځ وميانه)دي چې له هر وخت اوهرولس سره سمون لري په دنياكې هيڅ داسې قوم نشته چې هغوى پرقرانكريم باندي دعمل كولو نه بې وسه وي، داځكه چې دقرانكريم احكام دهرې زمانې اوهر قوم سره مناسبت لري ځكه خو دقران كريم له نزول وروسته بل شريعت او يا بل اسماني كتاب ته اړتيا نشته اودرسول الله e دنبوت ټولې دنيا لپاره عام ګرځول شوى دى .
پيغمبران عليهم السلام
پـوښــتـنـه : دټولو پيغمبرانو شمير اونومونه معلوم نه دي خو ديو څو مشهوره پيغمبرانو uنومونه راته بيان كړه ؟
ځـــــواب : ديوڅو مشهوره پيغمبرانوu نومونه دادي :
حضرت اّدمu حضرت شيثu، حضرت ادريسu، حضرت نوحu، حضرت ابراهيمu ، حضرت اسماعيلu، حضرت اسحقu حضرت يعقوب uحضرت يوسف u حضرت داوْدu حضرت سليمان uحضرت موسى u حضرت هارون u، حضرت زكريا u، حضرت يحيى u، حضرت الياس u، حضرت يونس u، حضرت صالحu ، حضرت لوطu ، حضرت هود u، حضرت شعيبu ، حضرت عيسى u، حضرت خاتم النبيين محمد r .
پـوښــتـنـه : حضور اكرم e دعربو له كومې قبيلې نه دى ؟
ځـــــواب : حضور e دقريشو له قبيلې نه دى، دعربو په ټولو قبېلو كې دقريشو قبېله تر ټولو زياته دعزت اومرتبې خاونده وه او دقريشو دقبيلې خلك به دعربو په نوروقبيلوكې سرداران ګڼل كيدل، بيا دقريشو دقبيلې يوه څانګه چې دبني هاشم په نامه ياديده او دقريشود قبېلې د نورو څانګو په پرتله ډير زيات دعزت خاوندان وو ،پيغمبرe دهمدې قبيلې څخه وو، ځكه خوپيغمبر r ته هاشمي هم ويل كيږي.
پـوښــتـنـه : هاشم څوك وْ دچااولادې ته بني هاشم ويل كيږي ؟
ځـــــواب : دپيغمبرr دنيكه نوم هاشم دى د پيغمبرr دنسب لړۍ داسي ده : محمد بن عبدالله بن عبدالمطلب بن هاشم بن عبدمناف.
پـوښــتـنـه : دپيغمبرe په پښت كې له له حضرت ادم uنه وروسته بل پيغمبرهم شته اوكه نه ؟
ځـــــواب : هو ! دى مبارك eدحضرت اسماعيلu له اولادې څخه دى اوحضرت اسماعيل دحضرت ابراهيم u زوى دى، له دوى دواړو نه پرته حضرت نوح u اوحضرت شيث u هم د حضور e دنسب په لړۍ كې راځي .
پـوښــتـنـه : حضرت محمدe دڅو كالو په عمر پيغمبر شو ؟
ځـــــواب : دپيغمبرe مبارك عمر څلويښت كاله وْ چې وحې پرې نازله شوه .
پـوښــتـنـه : د وحي مانا څه ده ؟
ځـــــواب :دوحي مانا داده چې خداى تعالى خپل احكام اوخپل كلام پرپيغمبر نازل كړي .
پـوښــتـنـه : پيغمبرe دوحي له نازلېدو وروسته نورڅومره وخت ژوندى وو ؟
ځـــــواب :درويشت كاله ژوندى وْ ،ديارلس كاله يې په مكه معظمه كې او لس 10 كاله يې په مدينه منوره كې تير كړل .
پـوښــتـنـه : مدينې منورې ته دى مباركe ولې تللي وْ ؟
ځـــــواب : كله چې پيغمبر rدمكې معظمې خلكوته دالله تعالى ديووالي ښوونه كو له اوهغوى ته به يې فرمايل چې بت پرستي پريږديْ اوپريوه الله تعالى ايمان راوړيْ ؛نو هغه خلك يې دښمنان وګرځيدل ځكه هغوى دبتانو عبادت كاوه اوهغه يې خدايان ګڼل ،دوى پيغمبرe ته ډول ډول تكليف رسولو هڅې پيل كړې پيغمبرe دهغوى دكېنې اودښمنۍ له امله سخت تكليفونه ګالل او هغوى ته به يې دتوحيد ښوونه كوله اوپه پرلپسې ډول يې دخداى تعالى حكمونه خلكوته رسول خو كله چې دهغوى دښمني له كچې زياته شوه، اوټولو په يو وار سره دپيغمبرe دوژلو اراده وكړه نوپيغمبرe دالله تعالى په حكم سره خپل ګران وطن (مكه معظمه) پريښودله اومدينې منورې ته مهاجرشو .
دمدينې منورې خلك چې لا پخوا مسلمانان شوي وْ، دوى مدينې منورې ته دپيغمبر e دراتګ ډيره تلوسه لرله كله چې پيغمبرe مدينې منورې ته ورسيده نودهغه ځاى مسلمانانو دپيغمبرe اودهغه دملګرو سره مالي اوځاني دواړه ډوله مرستې وكړې .
مديني منوري ته دپيغمبرe دورتګ دخبر په اوريدو نور مسلمانان هم كوم چې كافرانو ځورول ،په كراره كراره مديني منورې ته وكوچېدل ، له مكې معظمي نه مديني منورې ته تګ هجرت بلل كيږي اوهغومسلمانانوته مهاجرين وايي كوموچې خپل كورونه په مكه معظمه كي پريښودل اومديني منورې ته مهاجرشول، اودمدينې منورې مسلمانانو ته انصار وايې كومو چې دپيغمبر e اومهاجرينو سره مرسته كړې وه .
پـوښــتـنـه : دنبوت له دعوي نه مخكې عربو دده مبارك e په اړه څه فكر كاوه ؟
ځـــــواب : دنبوت له دعوى دمخه ټولو خلكو دى مباركe ډير رښتينى، پاك اوامانت داره شخصيت ګاڼه او " محمد امين" به يې باله، لنډه داچې دى مبارك دهغوى په وړاندې ډير داعتباروړ او رښتينى انسان وْ ، ټولو خلكو به يې ډير عزت او احترام كاوه .
پـوښــتـنـه : ددې خبرې دليل څه دى چې حضرت محمد e ترټولو وروستى پيغمبر دى او له ده نه وروسته به بل هيڅ نبي رانه شي ؟
ځـــــواب : اول :- داچې په قران مجيد كې الله تعالى ده مبارك ته د" خاتم النبيين"(وروستى پيغمبر)لقب وركړى مطلب يې دادى چې دى په ټولو پيغمبرانو كې وروستى پيغمبردى .
دويم :- داچې پيغمبر reرمايي دي " اناخاتمُ النّبيين لانبّيَ بعدي " زه وروستى پيغمبر يم له ماوروسته بل پيغمبر نشته .
دريم :- داچې الله تعالى په قران كريم كې فرمايي : ] اليومَ اَكملتُ لكُم دينكم واَتممتُ عليكم نِعمتى ورضيتُ لكمُ الږسلام ديناً [ دسورت المائده 3 ايت.
"ما له نن روځې نه تاسي ته ددين ټول احكام ورسول اوخپل نعمت مې تاسې ته په بشپړه توګه وسپاره اوستاسې لپاره مې داسلام دين خوښ كړ ".
له دې نه دامعلومه شوه چې د پيغمبرr په وسيله الله تعالى خپل دين بشپړ كړ اواسلام په هرډول بشپړ اومكمل دين وګرځيد ځكه خو دبل پيغمبر راتګ ته حاجت نه شته .
پـوښــتـنـه : ددي خبرې دليل څه دى چې پيغمبرe له نورو ټولو پيغمبرانو u نه درتبې په لحاظ غوره او ستردى ؟
ځـــــواب : ترټولو پيغمبرانوu دنبي e غوره والى دقران كريم ديو شميراّياتونو نه معلوميږي، اوپخپله پيغمبر e هم فرمايي :" انا سيّدوُلد اّدم يوم القيمۍ": دقيامت په ورځ به زه داّدمu داولادونو سرداريم ، او ښكاره خبره ده چې داّدم u په اولاده كې ټول پيغمبران u راځي ، ځكه نو دنبي كريم e له ټولو پيغمبرانو غوره اودهغو سردار وګرځېد.
صــحـابـه كـرام y
پـوښــتـنـه : صحابي چاته وايي ؟
ځـــــواب : صحابي هغه چاته وايي چې پيغمبرe يې دايمان په حالت كې ليدلى وي اويا دده مبارك e په مخ كې حاضرشوى وي اوبيادايمان په حا لت كې مومن وفات شوى وي .
پـوښــتـنـه : صحابه y څومره دي ؟
ځـــــواب : په زرګونو دي كوم چې دپيغمبرe په خدمت كې حاضر او په ايمان مشرف شوي دي .
پـوښــتـنـه : ټول صحابه y دمرتبې په لحاظ په په خپل منځ كې سره برابر دي او كه كموالۍاوزياتوالۍ لري ؟
ځـــــواب : دصحابه و y مرتبې په خپل منځ كې كمې اوزياتې دي خوواړه له پاتې ټول اُمت نه غوره دي.
پـوښــتـنـه : په صحابه كرامو yكې ترټولو غوره صحابي څوك دي ؟
ځـــــواب :په صحابه كراموكې څلورصحابه له ټولو غوره دي :
اول :- حضرت ابوبكرصديقt چې ترټول امت غوره دي .
دوهم :- حضرت عمرفاروقt چې دحضرت ابوبكرصديقt څخه وروسته بيا ترټول امت غوره دى .
دريم:- حضرت عثمان غنيtكوم چې دحضرت ابوبكرصديق اوحضرت عمرفاروق y نه وروسته بياترټول امت غوره دى .
څلورم :- حضرت عليt كوم چې له حضرت ابوبكر صديقt، حضرت عمرفاروقt، حضرت عثمانt څخه وروسته ترټول امت غوره دى اوهمدغه څلوربزرګان د دپيغمبرe وروسته دده مبارك خليفه ګان(ځاىناستي) دي .
پـوښــتـنـه : دخليفه معناڅه ده ؟
ځـــــواب :دنبي e له وفات وروسته ددين يوشخص چې ددين دهغوكارونوپه سرته رسولوكې ددهe په ځاىناست(قايم مقام)وي كوم به چي ده e په خپل ژوند كې سرته رسول خليفه بلل كيږي دخليفه معنا ده قايمقام " ځاى ناستى" اونائب .
دحضورeله وفات وروسته ټولو مسلمانانو په يو اتفاق سره حضرت ابوبكرصديقt دنبي e قائم مقام وګرځاوه له همدې كبله دى لومړى خليفه دي .
دده مبارك نه وروسته حضرت عمر فاروقt دوهم خليفه شو له هغه وروسته بياحضرت عثمانt دريم خليفه شو له هغه وروسته بياحضرت عليt څلورم خليفه وګرځيد .
همدې څلورو ته خلفاء اربعه ، خلفاء راشده اوچاريار يعني څلورياران هم وايي .
د خداى تعالى دوستان( اولـيـاء الله)
پـوښــتـنـه : ولي چا ته وايي ؟
ځـــــواب :كوم مسلمان چې دالله تعالى اودپيغمبرe دحكمونو پيروي كوي، ډير زيات عبادت كوي ، له ګناوو ځان ساتي ، ددنياله ټولوشيانوزياته مينه او محبت يې دالله تعالى اودهغه درسول سره وي داسي مسلمان الله تعالى ته نژدې اوپرې ګران وي ،او هغه ته ولي (د خداىY دوست) وايي .
پـوښــتـنـه : دولي نښانې څه وي ؟
ځـــــواب :دولي نښه اوعلامه داده چې هغه مسلمان ، متقي او پرهيزګار وي ، ډير زيات عبادت كوي اودالله تعالى اودهغه درسول e محبت اومينه پرې غالبه وي ،ددنيا حرص نه لري اوداّخرت فكرتل ورسره وي.
پـوښــتـنـه : صحابي ته "ولي" ويل كيداى شي ؟
ځـــــواب : هو ! ټول صحابه y وليان وو ، دپيغمبر e دصحبت له بركته دهغوى په زړو دالله اودهغه درسول مينه غالبه وه، له دنياسره يې هيڅ مينه نه لرله ، ډير زيات عبادت به يې كاوه له ګناوو به يې ځانونه ساتل دالله Y اورسولe دحكمونو پيروي به يې تل كوله .
پـوښــتـنـه : اّياصحابي ياولي ديو پيغمبر درجې ته رسيداى شي ؟
ځـــــواب : هيڅكله نه ! صحابي ياولي چې څومره لوړه درجه ولري بياهم دهيڅ يو نبي سره برابريدلى نه شي .
پـوښــتـنـه : داسي ولي چې صحابي نه وي ديوصحابي درجې ته رسيداى شي ؟
ځـــــواب : نه ! دصحابي فضيلت ډير زيات دىله همدې امله هيڅ يو ولي (چې صحابي نه وي) په مرتبه كې له صحابي سره برابر يا له هغه پورته كيدلى نه شي .
پـوښــتـنـه : ځينې كسان دشريعت خلاف كارونه كوي مثلاً : لمونځ نه كوي يا ږيره خريي خو خلك يې بياهم وليان ګڼي ، نوداسي خلك وليان بلل څرنګ دي ؟
ځـــــواب : بومخ غلط دي ، تل موبايد په ياد وي : داسي څوك چې كړه وړه يې دشريعت په خلاف وي هيڅكله وليان (د خداىY دوستان) كيدلاى نه شي .
پـوښــتـنـه : اّيا داسي ولي هم شته چې شرعي احكام، لكه لمونځ، روژه ورته بښل شوي وي ؟
ځـــــواب : نه ! ترڅو چې انسان ژوند وى ، روغ رمټ وي هيڅ يو عبادت هم ورته بښل كيدى نه شي ، اونه هم ګناه كول ورته روادي ، كوم كسان چې روغ رمټ وي اوبياهم عبادت نه كوي او دشرع خلاف كارونه كوي ، او بياوايي چې زمونږ دپاره داكارونه روا دي ، هغه بې دينه دى ، هيڅكله ولي كيداى نه شي .
دمعجزې اوكرامت بيان
پـوښــتـنـه : معجزه څه شي ته وايي ؟
ځـــــواب : الله تعالى دخپلو پيغمبرانو uپه لاس كله ناكله دعادت خلاف داسې خبرې ښكاره كوي ، چې ددنيا نور خلك يې له كولو نه عاجزه وي ، ترڅو خلك هغه وويني اوپوه شي چې دادالله تعالى استازى (رسول )، دى داسي خبروته معجزه وايي .
پـوښــتـنـه : پيغمبرانو uڅه ډول معجزې ښكاره كړي دي ؟
ځـــــواب : پيغمبرانوuدالله تعالى په حكم سره بې شميره معجزې ښكاره كړي ، چې يو څومشهورې معجزې يې يادوو :
دحضرت موسى u عصا (لكړه) دمارپه شكل شوه، اودفرعون دساحرانو ماران يې وخوړل .
2 :- دحضرت موسى u په لاس كې به خداى تعالى داسي رڼا پيداكوله چې دلمرله رڼگابه تيزه وه .
3 :- دحضرت موسىu لپاره دنيل درياب (رودنيل) كې وچې كوڅې جوړې اوله خپلو ملګرو سره يوځاىپردغو لارو تردرياب پورېوت ، خوكله چې دفرعون سره له لښكره په دغو لارو داوښتو په نيت ورګډ شواود درياب منځته ورسيد نو اوبه راړنګې شوې اوفرعون يې له لښكرسره يوځاى غرق كړ .
4 :- حضرت عيسى u دالله تعالى په حكم سره مړه را ژوندي كول ، مورزاده ړانده به بيناكول ،دپيس ناروغان به يې جوړول، له خاورو به يې مرغان جوړ اوبيا به يې ژوندي كړل اوپه هواكې به الوتل .
5 :- زموږ درسول الله e ستره معجزه قراّن كريم دى چې : تقريباً ديارلس نيم سوه كاله تيرشوو خو تر ننه پورې دعربي ژبې داسې ستر عالم اوپوهاند (له خپل كوښښ سره سره) بياهم پيدا نه شو چې دقراّن كريم له ټولو نه ديو كوچني سورت په څېر سورت جوړ كړي اونه به يي هم ترقيامته جوړ كړاى شي.
6 :- دوهمه معجزه يې معراج دى .
7 :- دريمه معجزه يې شق القمر (دسپوږمۍ ټوټه كېدل)دى .
8 :- څلورمه معجزه يې داوه چې دپيغمبرe ددعاپه بركت سره ديو يا دوو كسانو ډوډۍ به سلهاوو تنو په مړه خېټه خوړله .
له دې پرته دحضور e په سلګونو نورې معجزې هم شته چې په غټو كتابونوكې به يې (كه خداى كول) ولولىْ .
پـوښــتـنـه : معراج څه ته وايي ؟
ځـــــواب : دالله تعالى په حكم سره پيغمبرr دشپې په ويښه پربراق باندې سپور شو ، دمكې معظمې څخه بيت المقدس ته اود هغه ځاى څخه بيااووم اّسمان ته اوبيا تركومه ځاى پورې چې دالله تعالى خوښه وه هلته ولاړ ، په همدې شپه يې جنت اودوزخ دواړه وليدل او بيا خپل ځاى ته بيرته راغى همدې ته معراج وايي .
پـوښــتـنـه : دشق القمر معنا څه ده ؟
ځـــــواب : دشق القمر څخه مطلب دادى يوه شپه كله چې د مكې كفارو پيغمبرe ته وويل چې : موږ ته يو معجزه راښكاره كړه ، حضور r سپوږمۍ دوه ټوټې كړله او ټولوخلكو دواړه ټوكړې وليدې، بيادواړه بېرته سره يوځاى شوې اوڅه ډول چې وه هماغسې جوړه شوه .
پـوښــتـنـه : كرامت څه ته وايي ؟
ځـــــواب : الله تعالى دخپلو نيكو بندګانو دعزت زياتولو لپاره كله ناكله دهغوى په لاس دعادت خلاف داسي حيرانوونكي كارونه ښكاروي چې دنورو خلكو په وس پوره نه وي ،داسې كارونوته كرامات وايي ، اود اولياء الله څخه دكراماتو ښكاره كېدل حق دى .
پـوښــتـنـه : د معجزې اوكرامت ترمنځ فرق څه دى ؟
ځـــــواب :چاچې دپيغمبري دعوه كړي وي ، اوپه لاس يې دعادت خلاف حيرانوونكى كار ښكاره شي معجزه بلل كيږي ، اوچاچې د پيغمبري دعوه كړي نه وي خو متقى او پرهيزګار وي اودده ټول كړه وړه دشريعت سره سم وي ، كه چيرې له ده څخه داسي كار ښكاره شي نودې ته كرامت وايي او كه دعادت خلاف دغه ډول كاردشرعې خلاف له بې دينه خلكو څخه ښكاره شي استدراج بلل كيږي.
پـوښــتـنـه :اّياداولياء الله څخه دكرامتونو ښكاره كېدل ضروري دي؟
ځـــــواب : نه ! داخبره هيڅ ضروري نه ده چې دولي څخه به خامخا كرامت ښكاره كيږي ، ممكنه ده چې يو څو ك د اللهY دوست اوولي وي او په ټول عمر كې دهغه څخه هيڅ كرامت ښكاره نه شي .
پـوښــتـنـه : دشرعې خلاف له ځينو فقيرانو څخه داسي كارونه ښكاره كيږي كوم يې چې نورخلك نه شي كولاى، ددې په اړه څه عقېده په كارده؟
ځـــــواب : دداسي خلكو څخه دكوموكړه وړه چې دشرع خلاف وي كه چيرې دغه ډول يوه خبره ښكاره شي نو پوه شه چې دا سحر يا استدراج دى ، هغه هيڅكله كرامت نه شي كيدلاى ، داسې خلك وليان (دخداىYدوستان )بلل او دعادت خلاف ددوى كارونوته كرامت ويل شيطاني تېروتنه ده .