tolafghan.com

[salam]

وخت څۀ شی دی؟

د مکان او زمان تصور د زرګونو کلونو نه پۀ انساني فکر غالب دے . پۀ اول نظر خو دا بيښې يوه سرسرې خبره ښکاري خو چې کله مونږ لګ سوچ اوکړوچې دا وخت اخر څۀ شے دے نو بيا دا دومره اسانه خبره نۀ ده .

يو فلسفي وائئ کۀ زما نه څوک پوښتنه وکړي چې وڅت څۀ شے دے نو زۀ پوهيږم . خو کۀ زمانه وضاحت اوغواړى نو بيا نۀ پو هيږم . پۀ قاموسونو کښې د
وخت تعريف وقفه شوى ده او د وقفى معنا وخت خودلے کييږى خو پۀ دى مو نږ هيڅ سر بر نۀ شو معلومولے .
وخت د مادے د د بدليدونکې حالت معروضى اظهار دے . وخت او حرکت د يو بل نه نۀ بيليدونکې تصورات د‌ى . د تمامى زندګۍ او تمامو علومو او هر فکرى او تصوراتې اظهار دپاره وخت لازمې عنصر دے . فن هم د وخت او حرکت تا ثر ورکوى . د رقص او موسيقۍ بنياد پۀ وخت دے.

د زمان او مکان پۀ مينځ کښې فرق دا دے چې پۀ مکان کښې دمادې حرکت بيا واپس کيدے شې خو پۀ زمان کښې حرکت پۀ شا نشې تلے . چې پۀ حقيقت کښې دواړه دمادے بنيا دې خا صيت (حرکت) پۀ ګوته کوى ( خو دواړه متضاد طريقى دى .
د هيګل پۀ اصطلاح کښې مکان د مادے دويم حيثيت دے او زمان هغه عمل دے د څۀ پۀ ذريعه چې ماده او توا نا ئي ( چې پۀ حقيقت کښې يو شے دے) چې ځان پخپله د يو شکل نه بل شکل ته اړوى .
هر اقليطوس وائي : هر شے شته هم او نشته هم ځکه چې هر شے لمحه پۀ لمحه بدليدونکے دے.
د بدهه ازم د نروان خيال پۀ اصل کښې د وخت د ختميدو خيال دے . هم دغه رنګے پۀ جديدو مذاهبو کښې هم د وخت د وجود ختميدل ديو اهم زيرى پۀ شکل کښې موجود دے .
ارسطو د وخت پۀ باره کښې وا يي: دوه څيزونه نۀ ختمسدونکې دى يو وخت او يو تبديلې.
د نيوټن پۀ خيال : وخت د خط مستقيم پۀ څير روان دے.
دآئين سټائن پۀ نظرزمان او مکان ديو بل سره تړلى څيزونه دى . او دوخت انحصار ديو نظام پۀ حرکت پورے تړلے دے.

تاسى پۀ دى حواله څۀ نظر لرۍ
؟ی

[pattang]

انډيواله دقدر وړ ده چې داسې يوه علمي موضع دې را منځ ته کړې ده ٠
پر دې موضع باندې بحث ډېر وخت او حوصله غواړي :
د Albert Einstein د خاصې او عامې نسبتي تيوري
(theory of relativity) د تطبيق په هکله درنو بحث کونکوته موفقيت
غواړم اوبريا لي اوسۍ !!
کاشکې دکابل دسيانس پو هنځی په پښتو ژبه او هېواد ازاد او ارام وی ٠

[منلی]

ددی کیسی څخه معلومه شوه چې داسی کائنات نشته چې دټولو لیدونکو لپاره مشترک وی یعنی هر لیدونکی په خپل ذات کې مطلق اوکائنات یی بېل بېل دی .
که داسی نه ده ؟

[saleehzai]

قدرمن پتوال صاحب
کيسه په زړه پوري کيسه ده خو دا د عدد يادکلونوشميروپته يی نه لګيږي ، ځکه زماکمپيوټرکښي خودکلونو
عددياشميرکوټې کوټې يارمزپه ډول ښي چي نه پوهيږم داعمومي ستونځه ده اوکه يواځي زماکمپيوټرهمدا ستونځه لري ؟
نوکه تاسودکلونوورکړل شوي شميري په عبارتي ډول پنځوس ، ديرش اوڅلويښت وليکی نومونږبه پوهه شو
چي څومره کلونه ورڅخه مراد دي ٠
::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::
قدرمن شالیزی صاحب په سلامونو مو نمانځم !
ستاسو غوښتنه ما در پوره کړه ، پتوال ته اړتیا پاتې نشوه، تاسو یې لیکنه بیا وګورئ
په درنښت
وطنمل

[salam]

Special theory of relativity يا نظريه اضافيت دسائنس د عظيمو کارنامونه يوه کارنا مه ده. ددى حقيقت پۀ بنياد ډير پر مخ تک وشو او د اضافيت پۀ وجه دپيمائش طريقي پۀ ډيره صحت منده طريقه رواج وموندو. خو د ائنسټائن د نظريه اضافيت پۀ وحه د وخت پۀ اړوند فلسفيانه سوال ختم نۀ شو . او کۀ پۀ دى حواله څۀ شوى دى نو هغه دا چې دى سوال نور شدت موندلے دے. سوال دادے چې آيا دفطرت قوانين پۀ شمول دوخت د ټولو د پاره يوشان دى قطع نظر ددى نه چې هغه پۀ کوم مقام موجود دى او پۀ څومره رفتار سفر کوى . پۀ دى حواله آين سټائن دتذب ذب ښکار وو ځنى وخت کښې به دا سى بريښيده چې هغه ددى خپرى سره متفق دې او پۀ ځنى وخت کښې به بيا دا سى وه چې هغه ددى نه انکار کوى .
د فطرت د معروضىعواملو د تعين انحصار پۀ دى نۀ دے چې مونږ د هغي مشاهده کوو يا نه . هغه پۀ خپل ذات کښې ځان له وجود لرى .کائنات مو جود وو پۀ دى وجه وخت هم د هغه وخت نه مو جود دے کله چې انسان د هغه د مشاهدى دپاره موجود نۀ وو. کائنات پۀ لا متنا هى او مسلسل طور تغير پذير دے. خو بيا هم دا پۀ دى وجه پۀ محدود صورت کښې ليدل ضرورى دى چې د انسا نى ذهن پۀ ګرفت کښې دا لا متناهې کا ينات را شى او تجزيه ئ و کړے شې. زمونږ د مشاهدے د طريقى سره کائنات بدليږى نه تر څو چې پۀ دى کښې هغه عوامل شامل نۀ وى چې پۀ مشاهده کيدونکى شى کښې دخل اندا زى ونۀ کړى . زمونږ پۀ نظر زمکه سا کنه محسوسيږى خو يو خلا باز چې زمونږ د سيا رى پۀ خوا کښې تيريږى نو هغۀ ته دا پۀ انتهائي تيز رفتار کښې تيريدو نکى معلو ميږى .
آئن سټائن د فزکس قوانين سر دوباره پۀ دى ترتيب مرتب کول غوښتل چې هره پيش ګوئي رښتيا ثا بته شې قطع نظر ددى نه چې دمختلفو اجسامو حرکات څۀ دى او دهغى نه څۀ نقطه نظر ولا ړيږى . د اضافيت د نقطه نظره پۀ خط مستقيم کښې پۀ يو رفتار حرکت کول او ساکن کيدل يو برا بر دى . کۀ چرته دوه اجسا م پۀ مستقل رفتار ديو بل خواته تيريږى نو دا وئيل هم ممکن دى چې الف جسم د ب جسم خوا ته تيريږى يا ب د الف خواته تيريږى . پۀ دى وجه مو نږ ته دا تضاد مخى ته را ځى جې زمکه پۀ يو وخت سا کنه هم ده او متحرکه هم .

اګر چې دا بيخى اسانه خبره ښکارى خو بيا هم د وخت پيما يش يوه مسله ده ځکه چې پۀ وخت کښې دتبديلۍ دشرحى موازنه به لا زما ً د يو بل شى سره کول غواړى . کۀ چرته زمان مطلق مو جود وى نو هغه به هم روان وى او د هغه موا زنه به د بل وخت سره کول غوا ړى او هم دغسى دا سلسله د لا متنا هى حده پورى چليږى . خو بيا هم ددى خبرى ادرا ک ضرورى دے چې دا مسله صرف د زمان د پيما ئش پۀ اړه مو جو ده ده . د زمان د څۀ رنګ وا لى پۀ باره کښې فلسفيانه سوال پۀ خپله ددى متعلق نۀ دے .د حساب کتاب او پيما ئش د عملى مقا صدو د پا ره دا ضرو رى ده چې دحوا لى يو يو مخصوص چو کاټ مقرر شى . دا ضرورى ده چې مونږ ته د مشا هده کيدو نکى شى پۀ نسبت سره د مشا هده کو نکى د پو زيشن پۀ باره کښې هم علم وى . نظريه ا ضا فيت ثا بتوى چې (هم پۀ يو ځائ) يا ( هم پۀ يو وخت کښې) قسم بيا نات پۀ حقيقت کښې بے معنى دى .

د انسټا ئن د تضادا تو پۀ باره کښې به پيا سره و غږيږو

[ع کريم حليمي]

ډېر محترم او قدرمن پتوال صاحب ، او د بحث ګډون والو 
السلام عليکم و رحمه الله و برکاته !

[salam]

کريمى صيب پۀ لنډو ټکوکښې :د نسبیت د تيورۍ تر مخه وخت نسبي دیے او انحصار ئ په ما ده دی . يعنى وخت د ما دې نه بهر وجود نۀ لرى د ائنسټا ئن نه يو ځل چا تپوس او کړو چې نظريه اټا فيت را ته پۀ لنډو ټکو کښې تشريح کړه نو هغۀ او ووئل يو سړی يوه ګنټه کار کوى او بل سړی يوه گنټه د محبو بى انتظار کوې ددې دواړو د وخت پۀ ويليو کې فرق دی .

[ع کريم حليمي]

ډير مکرم او دانشمند پتوال صاحب او درنو لوستونکو 
السلام عليکم و رحمه الله و برکاته !
 
دانشمند پتوال صاحب !
وخت يو طبيعي  فوق العاده شئ، او مقياس دي او فهميدني نه دی ،
که د وخت مقياس وه نه لرو ، نو داسي معنی  ورکوي لکه توره اينرجي 
چه په فضا کي نه وي ، که توره اينرجي نه وي نو ټول سماوي حرکتونه 
به هم ورسره نوي او نه ده ممکنه چه مځکه دي داسي حرکت ولري لکه 
دا نن چه څرخي ، توره اينرجي سته اما  نه سوو کولی چه احساس ئې کړو
او يائې ووينو ، نو وخت هم نه ليدل کيږي او نه احساس کيږي ، کوم څه چه 
په فکر احساس کوو هغه د اميد او انتظار  درد دي ،نه وخت !

وخت د رياضي يو مفهوم دي ، که د وخت مفهوم نه وي نو موږ ته د RPM
او د بل هر مغلق او پيچيده حرکت کيفيت نه رامعلوميږي 
اما د ساده  ژوند له پاره سهار، ماپښين، ماځيګر ،ماښام ، ماخوستن ، 
نيمه شپه ، سهاروختي ، پوره کفايت کوي ٠ 

کله چه انسان ساده او اسانه ژوند درلود نو ثانيه او دقيقه ئې نه پېږندل 
اما غټ غټ وختونه ئې پېږندل 

او همدارنګه ئې غټ غټ ياساده حساب پوهېدل ،اما مغلقه او پيچيده رياضي 
ئې نه پېژندل څرنګه چه ضرورت ئې و پوهېدلو ته نه درلود 

او هم دارنګه ئې يوازي ئې فرسخ د فاصلې له پاره پېژندلي
نو ملي متر ،سانتي متر ،ډيسي متر ئې نه پيژندل 

نو خبره داده چه پر طبيعي شيانو او طبيعت باندي اکثره وخت او په اکثره 
خلقت ئې موږ نه شو پوهېدلې ٠ 

خو دومره پوهېدلی يم چه توره اينرجي ده چه دغه د کهکشان حرکت ئې 
ساتلی او دومره پوه هېدلی يم چه وخت او حرکت سره تړلي دي ، که حرکت
نه وو وخت هم نسته او که توره اينرجي نه وه نو  دغه شمسي حرکت به 
هم برهم او درهم وي 

[salam]

پتوال صيب سلامونه
ما چې کوم مثال ورکړے هغه ډير پۀ سطحى انداز کښې دې نۀ چې فار موله ده .بلکه يوه مفروضه ده او
دغه مثال ما دframe of reference پۀ طور ورکړے وو نۀ چې دوخت دمشاهده کونکى سره دتعلق پۀ بنا ځکه چې دوخت تصور دحوالے دمطابقت سره بدليږى .پۀ مشترى يو کال دزمکے ديو کال برابر نۀ دے اونۀ دانسان دپاره د مکان اوزمان تصور دا سي کيدے شې مکه څنګه چې ددماشى دپاره چې دټول عمر طوالت ئئ څو ورځى دے يا دجوهري ذراتو چې دعمر طوالت دسکنډ دکهرب ومى حصى هومره دى (کۀ چرته مونږ دا فرض کړو چې داسى شيونه تصور لرى) . کۀ چرته مونږ دغهframe of reference .قبول کړو نو معلومه به شى چې پۀ هره طريقه چې مونږ وخت ته ګورو نو هغه به مختلف وى.د مثال پۀطور د پيمائش عامى طريقى مونږ دوړو جوهرى زراتو دطوالت عمرى يا د جيو ليجيکل ټائم (ارضياتى وخت) دپاره نۀشو استعمالولے .
پۀ دى نقطه نظر مو نږ وخت ته اضافى وئئلے شو. پۀ پيمائش کښ پۀ يقينى توګه تعلقات شامل وى . پۀ انسانى ذهن کښې داسى ډير تصورات شته چې هغه ا ضافى دى مثلاً اصافى مقدارونه لکه٫ وړو کې، ٫اوغټ ،انسان داوښ پۀ نسبت وړوکے دے او دما شى پۀ نسبت غټ خو غټ والے او وړوک والے پۀ خپل ذات کښې هيڅ معنى نۀ لرى .

دمستقبل نه ما ضى ته دسفر تصور غلط بريښى مکان خو پۀ درى جهتو نو مشتمل دے ولى زمان يک جهتى دے . نۀ داسى لکه دهالى ووډ پۀ ځنى احمقانه فلمونو کښې چې کوم ښودلے کيږ ى پۀ زمان کښې صرف پۀ يو سمت کښې سفر کيدلے شې ٫دماضې نه مستقبل ته ، وخت يا زمان محض د مادے د تغير پزير حالت اود حرکت د معلو مولو يوه طريقه ده . ماده ،حرکت، مکان او زمان نۀ بيليدونکى دى .
دنيوټن د نظرئي کمزورى هم دا وه هغۀ مکان او زمان بيل بيل خوا پۀ خوا او دمادے او حرکت نه بيل تصور کول .دشلمى پيړۍ پورى سائنسدانانو مکان دخلا (نيست) پۀ طور شناخت کوو چې مطلق تصور وو . او پۀ هر ځائ او هر وخت کښې يو شان نا قابل تغير ٫شے ، وو. خو جديد فزکس دغه تجريدات نا قص وبلل اود حرکت ، مادے او زمان و مکان پۀ مينځ کښې ئي نۀ بيليدونکے تعلق ثابت کړو . دآئنسټائن نظريه اضافيت دى خيال ته مظبوط بنياد فراهم کوى چې زمان او مکان د ما دىنه بيل وجود نۀ لرى بلکه ديو آفاقى ربط دمظهر حصه ده .
دلته بيا خبره د آئنسټائن د عمومى نطريه اضافيت راځى چې پۀ نظرى طور خو دا امکان مو جود دے چې انسان پۀمستقبل کښ پۀ زرګو نو کاله ژوندے پاتى کيدے شې ددى سوال انحصار پۀ دى دے چې آيه پۀ ايټمى ګهړو کښې د رفتار دتتبديلۍ شرح پۀ ژوند نافذ کيدے شې؟ د شديد کشش ثقل دوجى ايټمى ګهړۍ د خالىخلا پۀ نسبت سستى چليږى . سوال دادے چې آ يه دهغه پيچيده سالماتو دکومونه چې ژوند تشکيليږى ،عکس العمل به هم دغه رنګى وى لکه څرنګه چې د ايټمى ګهړو وى.
لکه کوم مثالونه چې پتوال صيب ور کړى دى . ددى خبرى دليل دا دې چې د زندګۍ دعواملو د شرحى تعين د جوهرى عمل پۀ شرح کيږى. پۀ دى وجه به د دزړۀ حرکت کم شى او د دما غو حر کت به هم کم شې .پۀ حقيقت کښې دکشش ثقل پۀ وجه توا نائي انتهائئ کمه وى . کۀ چرته عوامل سست شې نو نو دهغى پۀ تکميل کښې به وخت هم زيات تيريږى. کۀ چرته يو خلائئ جهاز تقريباً درڼا پۀ رفتار سفر وکړى نو کائنات به پۀانتهائئى تيز رفتارۍ سره ددى خواته تيريدونکى محسوسيږ ى خو پۀ جهاز کښې دناستو خلکو دپاره به وخت نارمل وى .يعنى سست رفتاره به وى خيال به دا کيږى چې بهر وخت تيز شوے دے . آيا داسى به سمه وى؟
آيه دغه خلک به پۀ زمکه داوسيدونکو پۀ نسبت حقيقتاً پۀ مستقبل کښې او سيدلى وى کۀ نه؟. آئن سټائن پۀ ظاهره ددى خبري جواب پۀ اثبات کښې ورکوى .
ددى قسم قياسونو سره هر قسم پر اسراريت پيدا کيږى . لکه د بليک هولBlake hole پۀ حقله مختلف قياسونه .
پۀ وخت کښې دسفر تصور د تضاداتو نه ډک دے او نو عيت ئ جدلياتى نۀ بلکه مهمل دے .
راځۍ مو نږ به دا تسليم کړو چې د زمکى پۀ نسبت پۀ اوچتوالى کښې د ګهړۍ رفتار تيزيږى ځکه چې کشش ثقل اثر انداز کيږى . مو نږ به دا هم تسليم کړو چې کله دغه ګهړۍ زمکى ته را شى نو د نورو ګهړو پۀ نسبت به ديو سيکنډ د پنځوس کهربومى حصى برابر زيات وخت ښائي . آيه ددى نه دا نتيجه اخذ کيدے شى چې پۀ دغه جهاز کښې سفر کونکې سړى به هم پۀدغه مناسبت بوډا شوې وى ؟ د مڼو پۀ مثال کښې حليمى صيب هم دى طرف ته اشاره کړى وه .
پۀ عمر کښ داضافى د عمل انحصار د انسانى اعضاؤ د کارکرد ګۍ پۀ شرح باندى دے .پۀ دى باندى څۀ اثرات د کشش ثقل ضرور وى مګر پۀ دى کښې نور عوامل هم شامل وى. دا يو پيچيده حياتياتى عمل د‌ے او پۀ دى پوهيدل اسان کار نۀ دے چې رفتار يا کشش ثقل پۀ دى بنيادى طور تر کومه حده اثر انداز کيږى ، پرته لۀ دى نه چې دى دواړو کښې زياتےهم ذى روحو ته په مادى طورنقصان رسولے شې .
کۀ چرته د ميټا بولزم شرحه پۀ بيان شوى طريقه د سست رفتاره کيدو امکان موجود وى مثلاً هر شل مينټه کښې د زړۀ د دحرکت يو پوائنټ کميدل وى نو پۀ بيان شوى طريقه به عمر تيريدو رفتار پۀ دغه شرح کم وى. خو د metabolism شرح رفتار کمول د انجماد د عمل پۀ ذريعه ممکن دى. او پۀ دى امرکښې شک شته د ذى روحو د ختمولونه بغير به دغه تيز رفتارونه خپله اغيزه ښکاره کړى.
دتجرباتو نه دا ثابته شوى چې دا سى واړۀ جوهرى ذرات چې د رڼا د رفتار٩٩.٩٤ پۀ سلو کښې حساب سره سفر کوى دهغى پۀعمرونو کښې ديرش ګونه اضافه کيږى . خو بيا هم دا خبره پۀ خپل ځائ مو جوده ده چې دغه اخذ شوى نتايج به د مادې پۀ لويو مقدارونو يا روح لرونکو هم نا فذ کيدلے شې يا نه .
ديوى شعبى نه ا خستے شوى نتائج بيخى پۀ مختلفه شعبه کښې دنا فذ کولو نه اکثره ډيرى خطا ګا نى کيږى.
پۀ مستقبل کښې کيدے شې چې انسان د رڼا پۀ رفتار سفر وکړى اګر چې ددى امکانات ډير کم پۀ نظر را ځى خو دا مثال هم زمونږ مخى ته مو جود دې چې سل کاله مخکښې چې پۀ تا ريخ کښې محض يوه لمحه ده . د سپوږمۍ د سفر تصور پۀ ديو ما لائي دا ستا نونو کښې ملا ويدو .

[feroz afridi]

ما شاالله والله ستر پوهان په دي پاڼه موجود دي نه يوازي په سائيينسي علومو پوهه دي بلکه د ژبي او لغت هم ښه قدرت لري ،،،ډير وخت پس د زمان او مکان په لټون کي ئي دغۀ درني پاڼې ته راسم کړم او ښکلي مطالب او مفاهيم مي تري واخيست۔۔يو جهان مننه