په خپل وخت د تخنیکي ـــ اقتصادي مطالعاتو ګټه

اقتصاد د بشریت  د پراخو غوښتنو او اړتیاوو لپاره  په تنګو او محدودو پولو کې  ایسارې  زېرمې او شونتیاوی ځانګړی او همدا شان ورځ تر بلې د وګړو  د زیاتیدونکو  غوښتنو د پوره کولو او  دیو هوسا ژوند برابرولو لپاره   د ګټې وټې  غوره لاری  چاری  ، لارښوونې او میتودونه  ، چې پر مټ یې  په لږ لګښت  ، ډېرې   ګټې  او  په زړه پوری  پاېلې تر لاسه شی ، په ګوته کوی  . دا غوښتنې د هیوادونو ، سیمو او ځانګړو وګړو  تر منځ  په متمدنو ، پرمختللو (شتمنو ) او  وروسته پاتې (  نېستمنو )ټولنو کې  د څومره والي ، څرنګوالي،  ډولونو او بڼې   له مخې  یو بل  سره یو   شان  نه وي    . هر هېواد او سیمه د ځانګړو ځانګړتیاوو او وړتیاوو له مخې د ژوند د هوساینې او پرمختګ لپاره  لږ  و ډیر اړینې کړنې  چې د اړوندې ټولنې د مادی او مالی ځواک سره   اړخ  ولګوی ، تر سره  کوی  . داچې ددغه  ځواک نه  د ټولنیز ــ  اقتصادی  پراختیا لپاره  په کومو  برخو کې په  کومه  اندازه  ، څه ډول   کار  اخیستل کیږی  ،  د یو  هیواد د اقتصادی سیاست  ، ستراتیژیک  لید  لوری  ، ارادې او  وړتیا پوری  تړلی دی  . افغانستان  چې د بې وزلو هیوادونو په کتار کې ځای لری او ډېرۍ  وګړی یې د بېړنۍ  کرښې  لاندې ژوندکوي او سړی  سر عاید یې د حد اقل  کچې  ټیټ  او   د پوره  او پراخو طبیعی  زېرمو درلودلو سره  سره   د بیګانګانو مالی  او تخنیکی  مرستو ته  اړ   دې   ,  د بل هر وخت  نه    پکې د یو یو  پول یا سنټ  پر ځای او سم  لګول  ،  ددغه حالت نه د راوتلو په موخه   خورا ضروری  ګڼل کیږی .  دا کار یواځې هغه وخت شونې دې   چې  په  هیواد کې د یو  ابرومندانه  او هوسا ژوند برابرولو  لپاره د هر څه  لمړې  یو روښانه  اقتصادی  سیاست یا تګلاره  چې د وخت  د غوښتونو او شونیاوو  سره سمون ولری   موجوده وی  . او د هغې په رڼا کې  په هیواد کې  د شتو ریزرفونو د پوره کار ونې او ګټې اخستنې  تر څنګ ، د وړ  او پر خپل وخت  تخنیکي ــ اقتصادي  څېړونو پر مټ  د اغېرمنتیا او لمړیتوب له مخې  د ګټورتوب   په ډاګه  کېدو سره   د پراخیدونکو کارونې  لپاره   د غوره لارو چارو په تر سره کولو ، چې  د لازمو پایلو  اټکل پکې  شونې وی  ، لاره  هواره شی   .   öکه چېرې  دا څېړنې  د  یو داسې اقتصادی واحد په هکله  ، چې د لمړی  ځل  لپاره د اقتصاد  اړوند  سکټورونو  په کومه  څانګه   کې  منځ ته راځي ، تر سره کیږی  ،  يو څه وخت  او د  ژورو پوښتنو ځوابولو ته  د پوره  معلوماتو برابرولو له لارې ، چې  پکې د اړوندو   ښکارندو ټولې  خواوې  د کورنی او بهرنی شرایطو په ګډون  په پام کې نیول   شوی وی ، ضرورت دی . او که چېرې   دیو داسې  واحد د رامنځ ته کیدو په هکله وی چې ورته  واحد  د مخه  په هیواد کې جوړ او ازمایل  شوی  وي  ، په کار ده ( ښه به دا وي )، چې   د دا ډول څېړنو  په بهیر کې  د پخوانی  واحد د نیمګړتیاوو ، تشو او ستونزو   د ارزونې  د پایلو  په  پام کې نیولو سره  ، د نوو  لپاره  د  یو لړ بشپړونکو او اړینو  اصلاحاتو په  راوستو سره  د اړوندو  څېړنو  بهیر  د یو شمیر څرګندو  او نا ځواب شوو  پوښتنو په  ځوابولو (اصلاحاتو ) سره  را  لنډ کړلای  شي  .  د  ملي  اقتصاد  د بیلابیلو څانګو  په تېره بیا    معدن ، صنایع ، برېښنا ، . . . . .  اړوند مطالعاتی کړنې  د ډیرو پړاونو نه  تیریږی  . او په هر پړاو کې د موضوع اړوند ښکارندې ( شاخیصونه )  په ځیر سره څېړل کیږی تر څو د پروژی  د پلی کولو پر مهال کومې داسې   ستونزی  چې د کار  نورمال  بهیر  ټکنې  کړی ، را ولاړی  نه شی .  په ټولیز  ډول  د تخنیکي ــ  اقتصادی  څېړنو په  ترڅ  کې  له  پېله تر  پایه  د  ځانګړو څانګو یا برخو   اړوندو  کړنو  سر بېره   ،  دغه  لاندی   څو ټکو ته چې  د یو  بل  پسې  په خپل  وخت په  پام کې نیول کیږی  ، کتنه  پکار  ده  :
۱ . په یوه هیواد کې  د اړتیا او امکاناتو  له مخې  په لمړی  ګام  کې   د یو  اقتصادی واحد را منځ  ته کیدل   د یوې ایډیا  ،  مفکوری  ، آند او یا طرحې   په توګه  د مسئولینو او کاروباریانو  په ذهن   کې د  بشپړ تیاری  پرته  (  دلته  په ټولنیز او اقتصادی ډګر کې د غوښتنو او شونتیاو په منځ کې  لا  ډېر  څه  روښانه  نه  وي )  را څرګندیږی .  
 ۲ .   د اقتصادی سیاست او تګلارې  له مخې د پانګې او کار د  متوازن  ویش د اصولو پر بنسټ  پوهنیزی او څېړنیزی  کړنې چې  پکې د ټولو سیمو حقوق خوندي  وی  دلمړیتوب په پام کې  نیولو سره ، په یوه ټاکلی سیمه کې د یوه ټاکلی واحد د جوړیدو یا ودانیدو په هکله تر سره کیږی  .  د ازاد بازار  اقتصاد د خلاص  لاس  پر بنسټ   دا ډول  اقتصادی واحدونه د سیالۍ له مخې  مطالعه ، جوړ او هر چېری   چې  وي  د قوانینو په چوکاټ کې  په کار اچول کیږی . او که چېری دا واحدونه  ملی بڼه  ( د ټول هیواد په کچه  یا حیاتی او لوی وي  ) ولری یا یواځې د هیواد په یوه ټاکلی  سیمه کې ، چې  ور ته  د نورو  سیمو په  پرتله     مناسب  ځای  او شرایط  برابر وی ، نو هلته  یې پلی کول اړین برېښي  . ددې تر څنګ  د ګټورتوب له مخې د ځای په ټاکنه کې  د  اقتصادی واحد  په تیره بیا که  تولیدی بڼه ولری  ، مستهلیکینو(استوګڼ ځایونو ،  ښارونو )   ته  او یا  هم د اومو موادو زېرمو ته  د نژدېوالی  موضوع  هم له  پامه غورځېدای  نشي  .
۳ .  د واحد لپاره  د وړ  ځای  یا سیمی د غوره کېدو  وروسته ،   د مځکې  ټول اړوند   خصوصیات  د اګرونومیکی ، جیولوژیکي ، ګیدراولیکي او . . . . . . نورو له پلوه  په ځیر سره  څېړل کیږی  تر څو د ودانیو چارو  د تر سره کولو پر مهال او یا هم د  راتلونکې   احتمالي ستونزو مخنیوی   شوی  وی   .
۴ . ښکاره خبره ده  چې په  دا ډول اقتصادی  څېړنو کې زېربنایې  تاسیساتو ته ځانګړی  پاملرنه  پکار ده  ، تر  څو د هر څه د مخه  د لارو ( سرکونو ) ، اوبو  او برېښنا غم خوړل شوی وی او همدا راز  معنوی زېربنا   چې  ددغه څېړنو د پایلو په پلي کولو او موخو ته  د رسیدلو لپاره   یو خاص ځای  او ارزښت  لری  ،  په  پام کې نیول کیږي   .
۵ . د اړتیاوو په پام کې نیولو سره د تولیدی یا خدماتی  ظرفیت  ( ځواک ) ټاکل  ( د ظرفیت  پوله  )  با ید د مستهلیکینو ( تقاضا لرونکو)د غوښتنو  سره سمون ولری  .  خو د معمول   له  مخې  په تېره   بیا د  تولیدی  برخې    د مطالعاتو په  ترڅ کې د ظرفیت  ټاکل  او اندازه   په څو  وریانتونو  کې  د  څېړنیزو چارو  د مسؤلینو  له خوا  ترتیب   او  د اړوندو  کار پوهانو او وټپوهانو  له خوا  ترې  ( د هغوی په اند  )  یو  مناسب  وریانت   غوره  او  د  یوې  پروژې  په  توګه  په  پرمختیایې  پروګرامو نو کې  شاملیږی .
۶ . د ځانګړې  محاسبې له مخې  د څېړنو د پایلو د پلي کولو لپاره   د مالی وسایلو( لګښت )   کچه    او همدا رنګه  د  مؤثریت  یا اغېزمنتوب  ضریب  یا شاخص  د راتلوونکو  مرحلو  یا پړاونو د تر سره کولو له  پاره  په  ډاګه  کیږی . او همدارنګه  د ګټورتوب  ضریب  له مخې  یې  د لګښت  د جبران  معیاد یا وخت  ( په کلونو سره ) معلومیږی . چې  په  راتلونکې  کې د محاسبوی کړنو ( بیلانسونو ) د تر سره کولو پر مهال  د اړوندو قوانینو  له مخې  د استهلاکاتو د موضوعی کولو سره  مرسته کوی.
۷ . او اخر داچې  پروژه  د جوړیدو  وروسته د ګټې اخیستنې ( بهره  بردارۍ ) ډګر ته   ننوځي ،  چې د یوی ازمایشی پړاو  (دورې ) وروسته  د اقتصاد د اړوندی  څانګې  په جوړښت کې  د یو تولیدی یا خدماتی واحد  په توګه  خلکو ته  د هوسا ژوند په برابرولو کې  مرسته کوی  .
وړاندیز  : پرمختیایې  پروژه  هغه مهال د کار لاندې نیول کیږی لکه څنګه  چې  د مخه  ور ته  هم  شاره  وشوه ، چې  لازم مالی وسایل( کورنی او بهرنی منابع )  ورته ځانګړی شوي وي  . دا مطالعات  د حجم  او ارزښت  له  مخی  د یوی ځانګړې ادارې یا ټیم  له خوا د یو پلان شوی مهال ویش  په  چوکاټ کې  تر سره   او وخت په وخت   په   اړوندو  ناستو پاستو  کې   یې  د تر سره شوو  کړنو  جاج   اخیستل  کیږی  . هڅه  وشي ،  تر څو دا مطالعا ت  په بریالیتوب  سره  په خپل  ټاکلی  وخت  پای  ته  ورسیږی . دا ځکه چې  د مطالعاتو  په ځنډلو سره  کیدای شی ،    لکه څنګه چې په   ځینو   مواردو  کې  په افغانستان  او   د  مخ په  ودې   هیوادونو کې  د دا  ډول  ځنډ د پېښېدو  له امله    د مرستندویه هیوادونو له   خوا  ځانګړی شوی  مالی وسایل  له لاسه  وتلی او نه دي لګول شوی  .  او په  راتلونکې   کال  کې دمرسته کوونکو هیوادو له  لوری  د غه   ځانګړی شوی  مرستې  له پلان  نه ،  پدې پلمه  چې ګویا  د مرستو  جذبولو   لپاره  د اړینو معلوماتو د برابرولو او مطالعاتو په هکله   بشپړ  او د قناعت وړ کړنې نه دي تر سره  شوي  ،  غورځېدلې   او    پروژه   یا پروژې   د ماتې سره مخ شوی .  نو غوره  به دا وي ، چې که کله د کوم  دولت او سازمان له خوا   په کومه  برخه   کې  د مرستې  ژمه کیږی او د کمک څرک لګیږی  ددې لپاره چې د ژمنه شوو مالی وسایلو نه  بې   له  ځنډه  په  خپل  وخت  ګټه پورته شوی وی ، باید  افغان لوری پوری   تړلې  کړنې  ،  د مرسته کوونکو باور د تر لاسه کولو په موخه  د مهال ویش سره سم  تر سره ،  تر څو   پدې توګه   په نورو برخو کې همدا ډول مرستو جلبولو ته  لاره هواره شی .    پای                                        
                                                                                 په درنښت