د موضوعګانو سرپاڼه

د میرمنو ، ماشومان او تنکي ځوانانو نړۍ

مومن مهاجر
28.12.2010

حامدصاحب سلامونه اواحترامات!
یووړاندیزدرته لرم هیله ده چي رانه خپه نه شې هغه داچي کله له صحیح البخاري او صحیح مسلم پرته داحادیثوله نوروکتابونوڅخه احادیث نقلوې نوهڅه وکړه چي داسي حدیث نقل کړې چي دجرحې اوتعدیل دفن له مخې یې قوت،حسن اوضعف درته معلوم وي،ځکه رسول الله صلی الله علیه وسلم وايي : یکفي بالمرء کذباان یحدث بکل ماسمع اوکماقال رواه مسلم څرنګه چي دحدیث بیانول اونقل خورا دروندمسؤلیت له همدې امله لازمه ده چي ترپوره بشري توان صرفولووروسته بیان شي په ځانګړي ډول هغه احادیث چي له کتب ستووپرته دنورومحدثینوپه کتابونو کي روایت شوي وي . لکه حاکم،ابن سني،مسنداحمداوداسي نور. هیله ده رانه خوابدی نه شي .


رښتینی
14.06.2011

(۱۶)

اَخْرَجَ البُخَارِيُّ عَن أَنَسٍ رَضِيَ اللهً عَنْهُ قََالَ :كَانَ غُلاَمٌ يَهُودِيٌّ يَخْدَمُ النَّبِيُّ صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَمَرَضَ, فَأتَاهُ النَّبِيُّ صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَعُودُهُ , فَقَعَدَ عِنْدَ رَأسِهِ ,فَقَالَ لَهُ :اَسْلِمْ ,فَنَظَرَ إِلَي أَبِيْهِ وَهُوَ عِنْدَهُ؟فَقَالَ : اطِعْ أَبَا الْقَاسِْم, فَأَسْلَمَ , فَخَرَجَ النَّبِيُّ صَلَّي الله ُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَهُوَ يَقُولُ:الْحَمْدُ لِلّهِ انْقَذَهُ مِنَ النَّارِ.

ژباړه :
امام بخاري رحمه الله تعالی له انس رضی الله عنه څخه روایت کوی هغه وایې : یو یهودی هلک و ، درسول الله صلی الله علیه وسلم خدمت به یې کاوی ، نو هغه ناروغه شو ، رسول االه صلی الله علیه وسلم دهغه پوښتنی ته ورغی ،دسرخواته یی کیناست
او ورته ویې ویل : مسلمان شه ! دماشوم خواته یی پلار هم ناست و هغه خپل پلار ته
وکتل ، پلار یې ورته وویل :د ابو القاسم (رسول الله صلی الله علیه وسلم ) خبره ومنه ! نو هغه ماشوم مسلمان شو ، رسول الله صلی الله علیه وسلم دهغه له کوره راووت ، او ویل یی :الحمد لله هغه الله جل جلاله له اورنه وژغوری .

فایدې :

(۱)

له یهودي او کافر نه ګټه او کار اخیستل روا دی .

(۲)
دیوه کافر او یهودی دناروغی پوښتني ته ورتګ نبوي اخلاق دې او داغوره عمل دی

(۳)

دپوښتني په مهال د ناروغه خواته اوسر ته کېناستل ښه کار دی او له هغه نه د هغه دتکلیفونوپوښتل .

(۴)
له دی روایت نه سمې لارې ته د کفارو دراوستلو په باره کی درسول الله صلی الله علیه وسلم مینه او رغبت ښه ښکاریږې اودا چې هغه هڅه کوله واړه او غټ تول کفار په اسلام کې داخل شې .د مرض په دې ځانګړي حالت کې رسول الله صلی الله علیه وسلم دا وه پتییله چې اوس موکه ده اوشونې ده دا هلک اسلام ومنی .

(۵)
دیوه بیلاري په سمیدلو او دیوه کافر په مسلمانیدلو خوشالیدل او الحمد لله ویل غوره او مستحب عمل دی او داراز د یوه بیلاري او کافر په ګمراهی او کفر کی په پاته کیدلو باندی خپګا ن هم باید دیوه مسلمان په زړه کی شتون ولرې

.
-------------------------------------------------------------

(۱۷)

أَخْرَجَ الْبُخَارِيًّ وَ مَسْلِمٌ وَ التِرْمِذِيُّ وَ أَبُودَاوُد عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ : كَانَ
رَسُولُ اللهِ صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَحْسَنُ النَّاسِ خُلْقاً ، وَ كَانَ لِيَ أَخٌ يُقَالُ لَهُ : أَبُو عُمَيْر -وَهُوَ
فَطِيْمٌ- كَانَ إِذَا جَاءَنَا قَالَ : يَا أَبَا عُمًيْر مَا فَعَلَ النُّغَيْر؟ لِنُغْر كَانَ يَلْعَبُ بِهِ ،
وَرُبَمَا حَضَرَتِ الصَّلوةُ وَهُوَ فِيْ بَيْتِنَا ، فَيَأْمُرُ بِالبِسَاطِ الَّذِي تَحْتَهُ ، فَيَكْنَسُ ، ثُمَّ يُنْفَخُ ، وَنَقُومُ
خَلْفَهُ ، فَيُصَلِّي بِنَا (النُّغَيْرُ : تَصْغِيرُ النَّغْر , وَهُوَ طَائِرٌ صَغِيْرٌ كَا الْعُصْفُور)

ژباړه : انس رضی الله عنه وایی : رسول الله صلی الله علیه وسلم په ټولو خلکو کی غوره اخلاق لرل ،
زما یو ورور و چی ابوعمیر به یی باله ، -او هغه نوی له تی نه جلا شوی و - رسول الله صلی الله علیه وسلم
به چی کله راغی وبه یی ویل : ابوعمیره ! نغیر څه وکړل ؟ هغه به په نغر لوبی کولی ، اوکله به چی دی زموږ
په کور کی و او دلمانځه وخت به شو ، امر به یی وکړ چی هغه له ده نه لاندی فرش دی ویړ کړل شی ،هغه
به جارو کړل شو ، بیا به په پوکی سره پاک کړل شو،اوموږ به ده پسی په لمانځه ودریدلو ، ( نغیر د النغر تصغیر
دی او داد چرچڼګی مرغۍ په څیر کوچنی مرغه دی )

فایدی :

(۱)

له کوچنیو ماشومانو سره مینه او محبت او له هغوی سره لوبی او دهغوی دخوښی خبری کول
اوله هغوی سره ټوکی کول .

(۲)

ماشوم ته خوږ نوم کارول که څه هم هغه دهغه خپل اصلی نوم نه وی .

(۳)

ماشومان کولی شی دلوبو له پاره مارغان وساتی او په هغو لوبی وکړی .

(۴)

دخپلو دوستانو کورته ورتګ او دهغوی له ماشومانو سره مینه کول بیا هلته په
ګډه سره دماشومانو په شمول لمونځ کول .

(۵)

په جاینماز باندی کیناستل او بیا دلمانځه په وخت کی دهغه پاکول او په هغه لمونځ کول
له دی حدیث نه مالوم شول .

----------------------------------------------------------------

(18)

رُوْيَ التِّرْمِِّذِيُّ عَنْ سَعِيْدبْنِ الْعَاص رَحِمَهُ اللهُ : أَنَّ رَسُوْلَ اللهِ صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ:
مَا نَحَلَ وَالِدٌ وَلَداً مِنْ نَحْلٍ أَفْضَلٍ مِنْ أَدَبٍ حَسَنٍ .

ژباړه : رسول الله صلی الله علیه وسلم وایی : دپلار له پاره خپل زوی ته تر ښه ادب ورکولو پرته
بله غوره ډالۍ او تحفه نشته .

فایده :

داسی پلار به نه وی چی له زوی سره مینه نلری او دکومو انسانانو په منځ کی چی دمینی مزۍ
غځیدلی وی اوبیا دمینی دومره ځواکمن مزۍ لکه دزوي اوپلار تر منځ چی شتون لری خامخا پلار هڅوی څو
زوی ته آن دزړه ټوټې هم په اور کباب کړی دهغه له پاره شپی ویښی او ورځی ستومانه کړی څو خپل خواږه
اولاد ته هوسا ژوند برابر کړی .

طبعا دمیَنو تر منځ ډالۍ او تحفی یو هغه اساسی شی دی چی یو یی بل ته په ډیره مینه سره ورکوی
دا ډالۍ دمینی تر کچی پوری تړاو لری مینه چی څومره وی د تحفی او ډالۍ کمیت او کیفیت هم له هغه سره
تړاو لری ښکاره خبر ده چی پلار له زوی سره بی کچی مینه لری او طبعا به یی ډالۍ هم ترټولو غوره او
ارزښتناکې وی .

اوس به دی ته راشو چی ترټولو غوره او ارښتناکه ډالۍ کومه ده چی باید زوی ته ورکړل شی؟
د الله جل جلاله ستر پیغمبر په دی لوړ حدیث کی زوی ته دپلار ترټولو غوره ډالۍ دهغه ښه روزنه او
تربیت ښوولی دی داولادښه روزنه ښه ادب او غوره اخلاق ورښوول ترټولو غوره ډالۍ ده ځکه نوری
ټولی ډالۍ آنی او وختی شیان دی او ادب او ښه روزنه هغه یواځنۍ غوره ډالۍ ده چی له انسان سره
به ټول عمر مل وی او دژوند په هرپړاو کی به ګټه ورنه اخلی . دخلکو په منځ کی ښه نوم لری او په
هرچا په ګران وی .

-----------------------------------------------------------------

(19)

رُوِيَ ابنُ السَّنِيُّ عَنْ أَبِي هُرَيرَة رَضِيَ اللهُ عَنْهُ : أَنَّ النَّبِيَّ صلي الله عليه وسلم رَأَي
رَجُلاً مَعَهُ غُلا ٌ , فَقَالَ لِلْغُلاَمِ : مَنْ هَذاَ ؟ قَالَ : أَبِي , قَالَ :فَلاَ تَمْشِي أَماَمَهُ ، وَلاَ
تَسْتَسِبُّ لَهُ , وَلاَ تَجْلِسْ قَبْلَهُ , وَلاَ تَدْعُهُ بإِسْمِهِ .

ژباړه: ابوهریره رضی الله عنه وایی : رسول الله صلی الله علیه وسلم یوسړۍ ولید
چی یوهلک هم ورسره و ، هلک ته یی وویل : داڅوک دی ؟ هغه ورته وویل : دازما
پلاردی ، رسول الله صلی الله علیه وسلم ورته وویل :

نو له ده مخکی مه ځه !
اومه داسی کار کوه چی دهغه کارلامله دی پلارتاته ښکنځلی وکړی !
اوله ده مخکی مه کینه !
اوپه نامه یی مه بوله !

فایدی :
(۱) له یوی موضوع چی سړۍ پوره خبرتیا نلری پر هغه دی تبصره نه کوی
په پیل کی په یوه موضوع ځان پوره خبرول اوبیا پرهغه خبری کول له دی
حدیث نه معلومیږی چی نبوی لاره ده .

(۲) زوی باید دپلار مخته تګ ونکړی وروسته دی ورپسی ځی .

(۳)زوی باید داسی کار ونکړی چی هغه یی دپلار دغوسی سبب وګرځی
اوتادیبا هغه ووهی یا بدی خبر یورته وکړی

(۴) په مجلس یاهرځای کی دکینستلوپرمهال دی زوی له پلار نه مخکی
نه کینی کله یی چی پلار کینی بیا دی دی کینی .

(۵) زوی باید پلار په خپل نامه ونه بولی په کومو خلکو کی چی پلار ته څه ډول
احترامانه نوم اخیستل کیږی په هغه نامه دی وبلل شی .

-------------------------------------------------

20

رُوِيَ الطَّبْرَانِيُّ عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: إِنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ ذَاتَ يَوْمٍ لِفُلاَنٍ مِنَ الأَنْصَارِ: نَاوِلْنِيْ نَعْلِي، فَقَالَ الغُلاَمُ: يَا نَبِيُّ اللهِ بِأَبِيْ أَنْتَ وَأُمِي، اُتْرُكْنِي حَتَّى اجْعَلْهُمَا فِي رِجْلَكَ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: 'اَللّهُمَّ إِنَّ عَبْدَكَ هَذَا يَتَرَضَّاكَ فَارْضِ عَنْهُ.

ژباړه : انس رضی الله عنه وایی : یوه ورځ رسول الله صلی الله علیه وسلم یوه انصاری ته وویل : زما نعل راکړه نو یوه هلک ورته وویل : زما پلار اومور دی له تا ځارشی ما پریږده چی زه یی درپښوکړم ، رسول الله صلی الله علیه وسلم وویل : یا خدایه ! ستادا بنده ستارضا غواړی ، ته ورنه راضی شی .

فایدی :

(۱) دحدیث له اسلوب نه داسی معلومیږ ی چی دڅپلیو یابوټونو ورپښو کولو خدمت اویادی ته ورته نور خدمتونه رسول الله صلی الله علیه وسلم له صحابه کرامونه نه اخیستل ځکه که دا کار عادی وای نوبیا ددی حدیث دراوړلو ګټه پاتی نشوه داحدیث چی انس ذکر کړی دی دهمدی موخی له پاره یی راخیستی چی یوځای داسی پیښه شوه چی یوه ماشوم له رسول الله صلی الله علیه وسلم نه په دی ډول غوښتنه وکړه او دهلک دغوښتنی طرز ته که ځیرشوله هغه نه هم په ښکاره توګه زموږ ددی خبری تایید ترلاسه کیدلی شی ځکه هغه رسول الله ته په عاجزانه او مخلصانه توګه داسی وایی :
يَا نَبِيُّ اللهِ بِأَبِيْ أَنْتَ وَأُمِي، اُتْرُكْنِي حَتَّى اجْعَلْهُمَا فِي رِجْلَكَ،
دلته هلک لومړی دخپلی مینی څرګندونه کوی (بابی آنت وآمی ). وروسته وایی ما پریږده (اترکنی )رسول الله صلی الله علیه وسلم چی دهغه مینه اولیوالتیاوینی نو نه یی نا امیده کوی او اجازه ورکوی ، وروسته دعاهم ورته کوی .

(۲) یو ماشوم که په مینه اوخپله لیوالتیا سره خپل پلار یاکوم مشرته بوټ ورپښوکوی په دی کی کوم مشکل نشته .

(۳) دابه د ماشوم له غوره اخلاقونه وی چی مشرته دخدمت په وخت کی خوږی او دمینی خبری کوی او مشرته په کار ده چی هغه ته دعا وکړی او متقابلا هغه ته داسی خبری وکړی چی هغه پری خوشاله شی

په زړه پوری کیسه :

داسلام پنځم راشد خلیفه عمربن عبدالعزیز رضی الله عنه داختر په ورځ خپل یو زوی ولید چی زړی جامی یی په تن وی
نو په سترګو کی یی اوښکی راغلی زوی یی چی دده اوښلنی سترګی ولیدلی پوښتنه یی وکړه چی پلاره ولی ژاړی ؟
پلار یی ورته وویل : زویه ! دا داختر په ورځ چی دی نورماشومان په دی جاموکی ووینی او ته د هغوی تازه اوښکلی جامی
ووینی ویریږم زړه به دی مات اوشین شی .

تاسو څه فکر کوئ چی دی زاهد خلیفه خپل زامن څه ډول روزلی و و؟!
دازاهد خلیفه دخپل زوی په حال اوښکی تویه وی خو هغه داخلاقو لوړه نمونه زوی یی داسی ځواب ورکوی چی په هغه کی
زموږ دماشومانو له پاره داخلاقو کتابونه پراته دی هوکی دهغه په دی یوه خبرکی .

زوی یی ورته وایی :

إنما ينكسر قلب من أعدمه الله رضاه، أو عق أمه وأباه، وإني لأرجو أن يكون الله تعالى راضيًا عني برضاك'

پلاره زړی جامی دومره مهمی ندی چی دسړی زړه مات اوشین کړی اصلا دالله رضا نه ترلاسه کول
هغه ستره بدمرغی ده چی زړه ماتوی او دمور اوپلار نافرمانی هغه لویه بداخلاقی ده چی زړه ماتوی
اوزه امید لرم چی ستاپه رضا او خوشاله ولو سره به دالله رضا ترلاسه کوم
رضی الله تعالی عنهم

-----------------------

(21)

رُِوِيَ أَحمد وَ ابْنُ مَاجَه عَنْ عَائِشَة رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ : عَثَرَ أُسَامَةُ بِعَتْبَةِ الْبَابِ ،
فَشَجَّ فِيْ وَجْهِهِ ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ : أَمِيْطِي عَنْهُ الْأَذْىَ
فَتَقَذَّرْتُهُ ، فَجَعَلَ يَمُصُّ عَنْهُ الدَّمَ ، وَيَمُجهُ عَنْ وَجْهِِ , ثُمَّ قَالَ :
لَوْ كَانَ أُسَامَةُ جَارِيَةً لَحَلَّيْتُهُ، وَكَسَـوْتُهُ حَتَّى أُنفِّقْهُ .

ژباړه : عائشه رضی الله عنها وایی : اسامه د وره په لخکي وپروت ، مخ یی خوږشو،
رسول الله صلی الله علیه وسلم وویل : له دی نه پلیتی لری کړه ! ، مادهغه له
پلیتی نه ځان لری وساته ، رسول الله صلی الله علیه وسلم دهغه وینی زبیښلی ،
او دده له مخ نه یی وینی وچولی ،بیا یی وویل : که اسامه نجلۍ وی مابه پسوللی و ،
په جاموبه می پوښلی و، څومی واده کړی وی .

فایدی :
(۱)
له دی روایت نه له ماشومانو سره درسول الله صلی الله علیه وسلم بی کچی مینه او
پرهغوی رحمت اوشفقت په ښه توګه څرګندیږی اسامه دامهال ماشوم و اودی د
مشهور صحابی زیدبن حارثه زوی و دا زوی اوپلار په رسول الله صلی الله علیه و
سلم باندی بیخی زیات ګران وو داسامه په باره کی خو په یوه روایت کی راځی
رسول الله صلی الله علیه وسلم وایی : له فاطمی پرته اسامه په ما له هرچا ګران دی
نو دیوه ماشوم له زخم نه په خوله وینی زبیښل او هغه پاکول اوخپلی میرمنی ته هم
امرکول چی دده په ساتنه کی مرسته ورسره وکړی له دی نه دا معلومولی شو چی
رسول الله په ماشومانو څومره مهربانه و او له هغوی سره یی څومره مینه لرله !!

(۲) له دی روایت نه موږ معلومولی شو چی دماشومانو نازول او هغوی ته خوږی
خبری کول نبوی لاره ده په دی روایت کی رسول الله صلی الله علیه وسلم اسامه ته
څومره خوږی خبری کړی دی !
داسامه دپاکولو په مهال او دهغه د درد په وخت کی هغه ته وایی چی که اسامه
نجلۍ وی نو: لَحَلَّيْتُهُ، وَكَسَـوْتُهُ حَتَّى أُنفِّقْهُ .یعنی ما به هغه ښایسته کړی اوپسوللی
وی ، اوهغه ته به می ښ:لی جامی کړی وی او هغه به می د غوښتونکو له پاره تیاره
کړی وه .
------------------------------------------------------

22
رُوِيَ الِإمَامُ أَحْمَدُ وَالطَّبَرَانِيُّ عَنْ عِبَادَةبنِ الصَّامِتِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ أَنَّ
النَّبِيَّ صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ : لَيْسَ مِنْ أُمَّتِي مَنْ لَمْ يَجُلَّ كَبِيرَنَا،
وَيَرْحَمْ صَغِيرَنَا، وَيَعْرِفْ لِعَالِمِنَا حَقُّهُ .

ژباړه :
عباده بن صامت رضی الله عنه وایی : رسول الله صلی الله علیه وسلم وویل :
څوک چې دمشر احترام نه کوی ، اوپه کشر رحم اوشفقت نه کوی ، او زموږ
دعالم حق نه پیژنی ؛ هغه زما له امت څخه نه دی .

فایدی :

(۱) په کشرانو باندی دمشرانو عزت اواحترام لازم دی اوبی ادبی یی ګناه
او ناروا کار دی ځکه داخبر په حدیث کی په ډیر ټینګار سره شوی ده اود
مشرانو بی ادبی کوونکی له محمدی امت نه وتلی شمیرل شوی دی .

(۲) له کشرانو سره مینه او په هغوی شفقت او زړه سوی هم داسی لازمی دی لکه
په لوړه فایده کی چی مو یادونه وکړه .

(۳) دعالم او استاد حق پیژندل هم لازمی او ډیر مهم دی ، عالم د بشریت خیر خوا
او پرانسانانو یی زړه خوږیږی هغه دخلکو له پاره خواری او منډی ترړی کړی وی
اوبیا له عوضه پرته هغوی ته چوپړوهی نوپرخلکو لازمی ده چی دداسی انسان
حق وپیژنی او دهغه احترام وکړی

-----------------------------------------------------
23

رُوِيَ مُسلِمٌ عَنْ أَبِي هُرَيْرَة يَقُولُ : قَالَ أبُو القَاسِمِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مَنْ أَشَارَ إِلَى أَخِيْهِ بِحَدِيْدَةٍ فَإِنَّ المَلاَئِكَةَ تَلْعَنُهُ حَتَّى يَدَعُهُ وَإِنْ كَانَ أَخَاهُ لِأَبِيْهِ وَأُمِّهِ .

ژباړه : ابوهریره رضی الله عن وایې : ابو القاسم صلی الله علیه وسلم وېلي دې : څوک چې
خپل ورور ته په اوسپنه سره اشاره وکړي ملایکې به ترهغو لعنت پرې وایې څو یې چې
پرې اېښی نه وې اګر که دا کس دده سکنی ورور وې .

فایدې :

(۱)
دمسلمان وېرول او وهل حرام او ناروا دې ځکه دلته په وعېد کی دملایکو لعنت
راغلی دی .

(۲)
داویرول که په ټوکه سره وې هم داډول ټوکه هم حرامه ده .

(۳)
موږ داحدیث دماشومانو په باره کی ځکه راواخېست چی ټوکې او داډول کړنې په
ماشومانو کې زیاتې وې نوباید له داډول ټوکونه ځان وژغورل شې .

(۴)
له خپل ورور اودمور له زامنو سره سړۍ هرډول ټوکې او مستې کوی خو داډول ویرول
دومره ناروادې چی په حدیث کی له خپل ورور سره هم داډول ټوکې ناروادې .

(۵)
داراز علماء وایې یوه بل ته لغړه اولوڅه توره ورکول هم ناروادې باید له پوښلو وروسته
یوه بل ته ورکړل شې، داراز یوه بل ته بایدډک ا وپه ماشه توپک یا توفنګچه هم
ورنکړل شی دا هم نارواده ځکه له لغړې تورې او ډک توپک نه هم انسان ویرېږې .

(۶)
ځېنې خلک په تېزي سره په چا باندې موټر ور ولې اوبیا یې بل لورته چپ کړی دا کارهم
ددې حدیث په رڼا کې ناروا بلی شوځکه دا هم اوسپينه ده اوعلت مشترکه (ویرول) هم په پوره پیمانه شتون لرې ځکه په سړې چې مخامخ موټر ورشې ډیر یی ویروې .

--------------------------------------------------------------

24

أَخْرَج أحْمَدُ وَ أَبُودَاوُدَ عَنْ عَبْدِاللهِ بْنِ بُسْر صَاحِبُ النَّبِيِّ صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ
وَسَلَّمَ : أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ إِذَا أَتَي بَاباً يُرِيْدُ أَن يَّسْتًأْذَنَ لَمْ
يَسْتَقْبِلْهُ , جَاءَ يَمِيناً وَ شِمَالاً , فَإِنْ أَذِنَ لَهُ وَإِلاَّ انْصَرِفَ .

ژباړه : درسول الله صلی الله علیه وسلم صحابي عبدالله بن بسر وایې : کله به
چې رسول الله صلی الله علیه وسلم دچا دکور دروازې ته ورغی او اجازه به یې
غوښتله مخامخ به دروازې ته نه دریدی ، له ښې یاچپ لورې به ودریدی که
به یې اجازه ورکړه خوښه اوکه نه نو بېرته به ستون شو .

فایدې :

(۱)
دیوچا کورته د ورتګ به مهال دکور له څښتن نه دننوتلو اجازه غوښتل (استئذان)
په اسلامی شریعت کې لازمي او ضروري ده ځکه په قرانکریک کې راغلې دې :
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لاَ تَدْخُلُوا بُيُوتاً غَيْرَ بُيُوتِكُمْ حَتَّى تَسْتَأْنِسُوا وَتُسَلِّمُوا عَلَى
أَهْلِهَا ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ ﴾ [النور: 27].
ژباړه : ای هغو خلکو چې ایمان مو راوړی دی تاسوته چې ترڅو دننوتلو اجازه نه وې
درکړل شوې پردیوکورونوته مه ننوځئ اوچې کله له اجازې وروسته ننوتلئ نو دکور
په والو سلام واچوئ داستاسو له پاره ښه ده څو تاسو پند واخلئ .
یوه انصاریه مېرمن رسول الله صلی الله علیه وسلم ته راغله او ورته ویې ویل : یارسول الله
زه په خپل کورکې کله په داسې حالت کې ناسته یم چې نه غواړم بل انسان مې په هغه حالت
ووېنې ، ددې انصاریی مېرمنې ددې پوښتنې په ځواب کې لوی څښتن دا مبارک ایت
په رسول الله صلی الله علیه وسلم نازل کړ
(داسستئذان مسئله ډېره تفصیلی ده باید دفقهی اوتفسیر کتابونوته مراجعه وکړل شی )

(۲) کله چې داجازې غوښتلو په مهال دچادروازې ته سړی دریږی نو مخامخ به نه درېږې
بلکې د دروازې ښې یاچپ اړخ ته باید ودرېږي ځکه د دراوزې خلاصولو په مهال به په کور
کې نور انسانان هم وې او هغوی به ځان نه وې خوندې کړی ،

(۳) داستئذان له دې ایت او حدیث نه دا معلومولی شو چی اختلاط یاد نر او ښځو
ګډکارکول ناروادې ځکه دیوچا کورته بې له اجازی ننوتل ناروادې نو د ډېر وخت
له پاره دنارېنه او ښځېنه و ګډکار به څنګه رواشې ؟!

(۴) دکور څښتن که اجازه غوښتونکي ته اجازه ورکړي نو وردې شی او که له دری ځله
اجازې غوښتلو ورسته هم هغه اجازه ورنکړی نو خپله لاره دي وهي او ټېنګار دې نه کوي
ځکه انسان مختلف حالات او مختلفی اړتیاوې لرې شاید دا وخت به ددې نه وې چې بل څوک
دې دده کره کینې یابه دا وخت دکور څښتن دی ته نه وې چمتوچې له چاسره کېنې ،
له حدیث نه داسی معلومېږې چې کله داسی هم پیښ شوې دې چې رسول الله صلی الله
علیه وسلم ته هم یوچا دهغه کورته دننوتلو اجازه نده ورکړی او هغه سمدستې بېرته
ستون شوی دی :فَإِنْ أَذِنَ لَهُ وَإِلاَّ انْصَرِفَ .

(۵) له اجازې ورکولو وروسته باید دکور په خلکوسلام واچول شې ځکه یوسړی
درسول الله په کور کې اواز وکړ چې د ننوتلو اجازه شته ؟ رسول الله خپل خادم ته
وویل ورشه دې سړي ته د استئذان طرېقه ور وښیه او ورته ووایه چې داسی وایه
السلام علیکم ایاد ننوتلو اجازه شته ؟
--------------------------------

25

أَخْرَجَ البُخَارِيُّ وَمُسْلِمُ وَمَالِكُ وَأَبُوداوُدَ وَالتِّرْمِذِيُّ عَنْ عُمَر بنِ أَبِي
سَلْمَة رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ : كُنْتُ غُلاَماً فِي حِجْرِ رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ
وَسَلَّمَ وَكَانَتْ يَدِي تَطِيْشُ فِي الصَّحِفَةِ ، فَقَالَ لِي رَسُولُ اللهِ صَلَّي اللهُ
عَلَيْهِ وَسَلَّمَ :" يَا غُلاَمُ ! سَمِّ اللهَ . وَكُلْ بِيَمِيْنِكَ ، وَكُلْ مِمَّا يَلِيكَ "
. فَمَازَالَتْ طَعْمَتِي بَعْدُ.

ژباړه : عمرابن ابی سلمه رضی الله عنه وایې : زه ماشوم وم له رسول الله صلی الله
علیه وسلم سره اوسېدم ، دخوراک په مهال ما په کاسه کې لاس ښوراوه یعنی له
یوه اوبل لورې نه مې ډوډۍ را اخېستله ، رسول الله صلی الله علیه وسلم راته وویل:
ای هلکه ! بسم الله ووایه ، په ښي لاس خوراک کوه ، کوم خوراک چې تاته نږدې
ده هغه خوره ،عمر بن ابی سلمه وایې : له دې وروسته مې ټول عمر په هغه ډول
خوراک کاوه چې رسول الله صلی الله علیه وسلم راته ښوولی و .

فایدې :

(۱)
خوراک ته نږدې اوپه ډاډ سره کېناستل ځکه ددې عمربن ابی سلمه په یوه بل
روایت کې راغلې دې چې ماته رسول الله صلی الله علیه وسلم وویل : رانږدې
شه !

(۲)
دخورا ک، څښاک او هر ښه کار پیل په بسم الله الرحمن الرحیم سره کول ځکه په
مختلفو روایتونوکې راغلي دې رسول الله صلی الله علیه وسلم وایې هرښه کار
چې په بسم الله نشې پیل هغه بې برکته وې ،

(۳)
هرښه کار باید په ښې لاس ترسره کړل شې لکه خوراک څښاک اوډېر نور... ځکه
په روایتونوکې راغلې دې چې رسول الله علیه وسلم دهرښه کار په ښې لاس کولو
سره مینه لرله .

(۴)
دخوراک په مهال باید سړي ته نږدې خوراک وخوړل شې او دناستو ملګرو له لورې
څه را وانه خېستل شې ، ځکه دا ډول چلند په اخلاقی لحاظ ناسم اوبد دی .

(۵)
که یوچاته کومه شرعی مسئله نه وې معلومه او له کومې لارې دا مسئله ځان ته
معلومه کړي نو په هغه وخت کې دې سمدستې دا ژمنه وکړې چې همدا مسئله
به خامخا عملې کوم او تر مرګه پورې به عمل پرې کوم او داد کره او رښتینی
مسلمان خوی اوعادت وې ځکه په ډېرو روایتونوکې راغلي دې کله به چې کوم
صحابی ته رسول الله صلی الله علیه وسلم یوڅه ور وښودل نو هغه به په هغه ځای
هوډ او ژمنه وکړه چې دا خبره به ترمرګه پورې عملي کوم لکه دلته هم د عمر بن
ابی سلمه رضی الله عنه د دې روایت په پای کې راغلي دې :
فَمَازَالَتْ طَعْمَتِي بَعْدُ. ده ددې روایت دبیانولو په مهال داخبره کړې ده چې زه تر
اوسه پوري په هغه ډول خوراک کوم چې رسول الله صلی الله علیه وسلم راښوولی
دی .
-------------------------------------------------------------------------
26

أَخْرَجَ أَبُو دَاوُد فِي سُنَنِهِ عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عَامِرٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ : دَعَتْنِي أُمِّي يَومًا،
وَرَسُولُ اللهِ صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَاعِدٌ فِي بَيْتِنَا ، فَقَالَتْ لِي : هَا تَعَالْ أَعْطِكَ.فَقَالَ
لَهَا النَّبِيُّ صَلَّي اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يَا أُمَّ عَبْدَ اللهِ. مَا أَرَدْتَ أَنْ تَعْطِيهِ ؟ فَقَالَتْ: يَا رَسُولَ
اللهِ. أَرَدْتُ أَنْ أَعْطِيهِ تَمَرًا.قَالَ لَهَا: أَمَّا إِنَّكَ لوْ لَمْ تَعْطِهِ شَيْئًا لَكَتَبَتْ عَلَيْكَ كَذِبَةً.

ژباړه :

عبدالله بن عامر وایې : یوه ورځ رسول الله صلی الله علیه وسلم زموږ په کور کې ناست
و، او زه مې خپلې مور وبللم ، مور مې راته وویل : دلته راشه ! څه شی درکړم ، نو
رسول الله صلی الله علیه وسلم دي ته وویل :ای د عبدالله مورې ! رښتیا څه شی ورکوې؟مور مې ورته وویل : یارسول الله ! خورما مې ورکولې ، رسول الله صلی الله
علیه وسلم ورته وویل : که دې درغوښتی وی اوڅه دې ورکړي نه وی نودابه دروغ
بلل کېدل .

مهمه فایده :

دروغ هغه سپکه او بدمرغه ناروغې ده چې باید ډېره زیاته هڅه وکړل شي څو
له دې ګناه نه ځان وژغورل شې ، په دروغو کې دانسان هلاکت او سپکوالی پروت
ده اوپه دروغژن باندې الله جل جلاله لعنت وایې ، دټولنې سرخېلان (سیاستوال)
همدې دروغوپه غدر اوټګي اخته کړې دې ، او دنن له ټګیو اوبرګیوډک سیاستونه
همدې دروغژنو دې حد ته رارسولې دې ، دټولني شتمن خلک دهمدې کرغېړني ګناه (دروغو) له کبله په غش او دروهوبوخت دې ، لنډه دا چې ډېرۍ پساتونه او دروهې له
دې ناولې ګناه یعنی دروغونه سرچېنه اخلې او دهمدې دروغو په زور په پښو درېږي

همدا لامل دی چې دانسانیت ستر روزونکي رسول الله صلی الله علیه وسلم په
دې لوړه لارښوونه کې هر مو ر اوپلار او هر روزونکی دې ته متوجه کړی دی چې باید
دماشوم په کم عمري کې لا دهغه روزني ته متوجه واوسې او په تېره بیا د دروغوپه
موضوع کې له هغه سره ډېر احتیات وکړل شې اوهغه داسی وروزل شې چې ټول ژوند
دروغوته نږدې نشی ، له هغه سره په تعامل کې باید مور اوپلار داسې چلند غوره
کړې چې هغه له ډېروکوچنیو دروغو هم خوندې اوساتلی پاتې شې ،

ډېرځله مور اوپلار دیوکم ضرورت له کبله ځان دروغوته اړ کړې اوخپل ماشوم ته دروغ ووایې په دې سره له هغه نه یو د دروغ ویلو ګناه ترسره شې اوبل ډېر خطرناک کار دادی چې ماشوم له ځانه سره دا فکر خپل کړې چې دروغ څومره بده خبر نده او دیوه کم ضرورت دپوره کولو له پاره که دروغ یوه ذریعه کړل شی پروا نلرې دمور اوپلار غیږ
اوله هغه سره تعامل د ماشوم له پاره لومړنۍ مدرسه او ښوونځۍ دی او دلته ماشوم
په پټه خوله ډېرڅه زده کوی ، دلته یې چې څه زده کړې وې هغه یې دتل له پاره په دما
غوکې نقش وی بناء دامهال د هر روزونکی او هر مور اوپلار له پاره ډېر نازک وخت
دی او باید ډېردقت او مکمل احتیات وکړل شې ،
------------------------------------------

27

أَخْرَجَ التِّرْمِذِيُّ عَنْ أَنَسُ بْنُ مَالِكٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ : أَنَّ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى
اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ لِي : " يَا بُنَيَّ ، إِنْ قَدَرْتَ أَنْ تُصْبِحَ وَتُمْسِيَ وَلَيْسَ فِي
قَلْبِكَ غِشٌّ لِأَحَدٍ فَافْعَلْ ، ثُمَّ قَالَ لِي : يَا بُنَيَّ وَذَلِكَ مِنْ سُنَّتِي ، وَمَنْ أحْيَا
سُنَّتِي فَقَدْ أَحَبَّنِي ، وَمَنْ أَحَبَّنِي كَانَ مَعِي فِي الْجَنَّةِ " .

ژباړه : انس بن مالک رضی الله عنه وایې : رسول الله صلی الله علیه وسلم راته وویل :
زویه ! ترڅو چې دې وس وې په خپل ټول ژوند کې هیچاته په زړه کې دوکه او بدخواهې
مه ګرځوه ،بیا یې راته وویل : ای زویه ! داصفا زړه لرل اودهیچا بدخواهې نه غوښتل
زما لاره ده ، اوڅوک چې زمالاره ژوندی کړې هغه له ماسره مینه وکړه ، اوڅوک چې له
ماسره مینه وکړې هغه به له ماسره په جنت کې وې .

فایدې :

(۱) یومشر هر کشرته ویلی شې چې زویه ! اودلته د(بُنَيَّ )توری په تصغیر سره راغلی
دی اودا ډېره دنرمې او تلطف کلمه ده درسول الله صلی الله علیه وسلم له دې خواږه چلند سره سم داسې خوږه ژبه کارول باید هرمسلمان خپله کړې او له کشرانوسره نرم
چلند وکړې .

(۲) غش د النصح ضد دی النصح دیوچا خیرغوښتنې ته وایې نو دغش معنی دیوچا
بدغوښتل دې اوپه حدیث کې (لِأَحَدِ) توری راغلی دی مسلمان باید دهېچا بد ونه
غواړې نه دکافر او نه دمسلمان اوهرچاته سپېن زړی پاته شې

(۳)
رسول الله صلی الله علیه وسلم داخبره انس ته په دومره ټېنګار سره کوې چې دا هسې وختې اوساده خبره مه بوله بلکې په دې چلند تل پاته شه لکه په حدیث کې چې د
( إِنْ قَدَرْتَ أَنْ تُصْبِحَ وَتُمْسِيَ وَلَيْسَ فِي قَلْبِكَ غِشٌّ لِأَحَدٍ فَافْعَلْ )له دې تاییدې جملو
نه دا معنی ښه څرګندېږې اوبیا ورته وایې : دا زما لاره ده او زما دلارې بل سر جنت ته رسېدلی دی یعنی زما لاره نیول سړی جنت ته رسوې .

(۴) نن سبا باید ماشومانو ته داډول حدیث ډېر تلقین کړل شې ددې دروهو او درغلیو
په زمانه کې که څوک غواړې خپل اولاد په ښو اخلاقو وروزې هغه دي اولادونوته
داډول سترې اخلاقي لارښوونی تدریس کړې .
-----------------------------------------


28

أَخْرَجَ الإِمَامُ أحْمَدُ والبُخَاريُّ وَمُسْلِمُ -وَاللَّفْظُ لِأَحْمَد- عَنْ ثَابِتٍ
عَنْ أَنَسٍ ، قَالَ : خَدَمْتُ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَوْمًا حَتَّى
إِذَا رَأَيْتُ أَنِّي قَدْ فَرَغْتُ مِنْ خِدْمَتِهِ قُلْتُ : يَقِيلُ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ
عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ، فَخَرَجْتُ إِلَى صِبْيَانٍ يَلْعَبُونَ ، قَالَ : فَجِئْتُ أَنْظُرُ إِلَى لَعِبِهِمْ ،
قَالَ : فَجَاءَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَسَلَّمَ عَلَى الصِّبْيَانِ وَهُمْ
يَلْعَبُونَ ، فَدَعَانِي رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ، فَبَعَثَنِي إِلَى حَاجَةٍ
لَهُ ، فَذَهَبْتُ فِيهَا ، وَجَلَسَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فِي فَيْءٍ
حَتَّى أَتَيْتُهُ ، وَاحْتَبَسْتُ عَنْ أُمِّي عَنِ الْإِتْيَانِ الَّذِي كُنْتُ آتِيهَا فِيهِ ،
فَلَمَّا أَتَيْتُهَا قَالَتْ : مَا حَبَسَكَ ؟ قُلْتُ : بَعَثَنِي رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ
عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فِي حَاجَةٍ لَهُ ، قَالَتْ : وَمَا هِيَ ؟ قُلْتُ : هُوَ سِرٌّ لِرَسُولِ اللَّهِ
صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ، قَالَتْ : فَاحْفَظْ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ
وَسَلَّمَ سِرَّهُ ، قَالَ ثَابِتٌ : فقَالَ لِي أَنَسٌ : لَوْ حَدَّثْتُ بِهِ أَحَدًا مِنَ النَّاسِ أَوْ لَوْ
كُنْتُ مُحَدِّثًا بِهِ لَحَدَّثْتُكَ بِهِ يَا ثَابِتُ .
ژباړه : انس رضی الله عنه وایې : یوه ورځ مې درسول الله صلی الله علیه وسلم خدمت وکړ، زه په دې ګومان شوم چې نور مې نو خدمت سرته ورساوه او اوس به رسول الله صلی الله علیه وسلم دغرمې خوب کوې نو دباندې ووتلم ، دباندې ماشومانولوبي کولې هغوی ته ورغلم او ورته کتل مې ،او رسول الله صلی الله علیه وسلم راغی ، ماشومانو خپلې لوبې کولې او ده سلام پرې وکړ زه رسول الله صلی الله علیه وسلم ور وبللم اوخپل یوه کارته یې ولېږلم ، زه هغه کارته ولاړم او رسول الله صلی الله علیه وسلم یوځای سیورې ته کېناست څو چې زه ورته راغلم ، زه په دې کاریوڅه ناوخته شوم او مور ته به مې چې په کوم وخت کې ورتلم له هغه وخته ناوخته ورغلم ، کله چې ورغلم مور مې راته وویل ولې ناوخته شوې ؟ما ورته وویل زه رسول الله صلی الله علیه وسلم یوه کار ته لېږلی وم ، مور مې راته وویل : څه کارو ؟ ماورته وویل هغه درسول الله یوراز و مور مې راته وویل چې درسول الله صلی الله علیه وسلم راز وساته اوچاته یې مه ښکاره کوه ، ثابت البنانی وایې ماته انس وویل : ای ثابته ! که درسول الله داراز مې چاته ویلی وی یامې چاته ویلی نو تاته به مې هم ویلی و

(۱)
له دې حدیث نه څو مهمې خبرې معلومولی شو یودا چې دماشومان لوبې کول او دلوبو په مهال هغوی ته سلام اچول اوبیاهغوی ته کېناستل او هغوی ته کتل عادی خبره ده اورسول الله صلی الله علیه وسلم دا کار کړی دی .

(۲)رسول الله صلی الله علیه وسلم له ټولو صحابه و او ماشومانو سره ډېر بی تکلفه و هغوی به دده په مخکی لوبی کولې او دی به ورته کېناسته هم او سلام به یې هم ورته کاوه .

(۳)
یوماشوم او هرڅوک باید دیوچا راز او سِر خوندې وساتې او چاته یې ونه وایې او دراز ویل یو خیانت او ناسم کار دی لکه دانس رضی الله عنه له خبرو نه چې مالومېږې چې ده درسول الله صلی الله علیه وسلم راز تر مرګه پورې هیچاته نه و ویلی . آن خپلې مورته یې هم نه و وېلی .

(۴)
مشران باید کشران پوهه کړی او ټېنګار دې پرې وکړې چې دیوچاراز ښکاره نکړې او ویې ساتې لکه انس ته خپلې مو ر وویل چې درسول الله صلی الله علیه وسلم راز وساته .
-----------------------------------------------------------------------

29

أَخْرَجَ التِّرْمِذِيُّ وَمُسْلٍمٌ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ ، قَالَ : " خَدَمْتُ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ
وَسَلَّمَ عَشْرَ سِنِينَ , فَمَا قَالَ لِي أُفٍّ قَطُّ ، وَمَا قَالَ لِشَيْءٍ صَنَعْتُهُ , لِمَ صَنَعْتَهُ , وَلا لِشَيْءٍ
تَرَكْتُهُ , لِمَ تَرَكْتَهُ ؟
وَكَانَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مِنْ أَحْسَنِ النَّاسِ خُلْقًا فَأَرْسَلَنِي يَوْمًا لِحَاجَةٍ فَقُلْتُ
وَاللهِ لاَ أَذْهَبُ وَفِي نَفْسِي أَنْ أَذْهَبُ لِمَا أَمَرَنِي بِهِ نَبِيُّ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَخَرَجْتُ
حَتَّى أَمُرُّ عَلَى صُبْيَانٍ وَهُمْ يَلْعَبُونَ فِي السُّوقِ فَإِذَا رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَدْ
قَبِضَ بِِقَفَايَ مِنْ وَرَائِي قَالَ فَنَظَرْتُ إِلَيْهِ وَهُوَ يَضْحَكُ فَقَالَ يَا أُنَيْس أَذَهَبْتَ حَيْثُ أَمَرْتُكَ
قَالَ قُلْتُ نَعَمْ أَنَا أَذْهَبُ يَا رَسُولَ اللهِ .

ژباړه :

انس بن مالک رضی الله عنه وایې : ماد رسول الله صلی الله علیه وسلم لس کاله
خدمت وکړ خو په دې لسوکلونوکې یې ماته هېڅکله اف توری ندی وېلی ،اوکه به
ماکوم کار کړی و داسي یې ندې راته وېلي چې دادي ولي داسې کړی دی ، اوکه به کوم
کار راڅخه پاتي شوداسې یې ندې راته ویلي چې دادې ولي ندی کړی .

رسول الله صلی الله علیه وسلم په ټولو خلکو کې دغوره اخلاقو خاوند و، یوه
ورځ یې زه یوه کارته ولېږلم نو ما ورته وویل والله که ولاړ شم ،په زړه کې مې و چې
دخدای نبي صلی الله علیه وسلم دکوم کار امر راته کړی دی هغه به کوم ، زه ووتلم
او په ښار کې په ماشومانو باندې ورغلم هغوی لویې کولي ، په دي حال کې زه رسول
الله صلی الله علیه وسلم دشالخوا په څټ کې ونیولم ، آنس وایې ما چې ور وکتل ده
راته خندل اوراته کړه یې : آنس ګله ما چې دکوم کار درته وېلی و هغه ته ولاړې ؟
ما ورته وویل : هوکی ! ځمه یارسول الله .

فایدې :

(۱) په دې حدیث کی ډیرې فایدې پرتې دې خو موږ یې په یوڅو بسنه کوو لومړۍ داچې
نبوی اخلاق دادې چی هیڅکله دکور خادم او ماشوم باید په یوه کار ونه ترټل شې ځکه
له تروش تندي او سپکو خبروڅخه ورېن تندی او خوږې خبرې ډېري اغېزمني دي .

(۲) ماشومان په ټولېزه توګه بي پروا اوبي پامه وې او دکشرتوب لامله دکارونو تجربه
نلري نو که له یوه ماشوم نه کوم کار غلط شي باید هیڅکله ونه ترټل شي بلکې په خوږه او
پسته ژبه هغه په اړوند کار وپوهول شي .

(۳) که یوماشوم دخپل مشر په کومه خبره غوسه شی یابل څه غوسه کړی وې او کله چې
مشرڅه امر ورته وکړي نو دلته ده ته غوسه ورشي په دې وخت کې باید ماشوم په خپل ضد
او غوسه پاتې نشی او څومره ژر یې چې وس کېږي باید غوسه سړه او دخپل مشر خبره
په ځمکه ونه غورځوي .

(۴) که ماشوم ته دکوم کار دامر په کولو سره غوسه ورشي نو باید مشر دهغه وختي غوسه
په نرمي سره وزغمي او په مکرر ډول سره په ورېن تندي هغه بیا بیا وهڅوي څو هغه کار تر
سره کړي ځکه دسختي اوغوسي په مقابل کې سختی اوغوسه خبره اخ او ډب ته رسوي .

(۵) که ماشوم په اصطلاح سپېنسترګي یاغوسه وکړي باید له هغه سره ډېر نرم چلند شي
په لوړ حدیث کې د انس رضی الله عنه دغوسي په مهال رسول الله صلی الله علیه وسلم له
هغه سره څومره نرمي کړي ده !!
په هغه پسي له شاورغلی دی !
بیایې په مینه له هغه سره ماشومانه حرکت کړی دی !
هغه یې له شانېولی !
او ورته خاندي !
او بیا یې په خواږه نامه سره یادوې !

صلی الله علیه وسلم
-------------------------------------------

30
رُوِيَ التِّرْمِذِيُّ وَأَبُودَاوُد وَ البُخَارِيُّ (فِي الْاَدَبِ الْمُفْرد)عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ ، قَالَ : قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ : " مَنْ كَانَ لَهُ ثَلَاثُ بَنَاتٍ ، أَوْ ثَلَاثُ أَخَوَاتٍ ، أَوِ ابْنَتَانِ ، أَوْ أُخْتَانِ ، فَأَحْسَنَ صُحْبَتَهُنَّ ، وَاتَّقَى اللَّهَ فِيهِنَّ فَلَهُ الْجَنَّةُ " .

ژباړه :
ابوسعید الخدری رضی الله عنه وایې : رسول الله صلی الله علیه وسلم وویل :څوک
چې دری لوڼه یادری خوندې ولرې یا دووه لوڼه او دووه خوندې ولرې او ښه ژوند
ورسره وکړې یعنی خوشاله یې لرې او ددوی په باره کې له الله جل جلاله څخه
ویرېدی نو ده لره جنت ده .

فایدې :

(۱) دا روایت دحدیثو په مختلفو کتابونوکې په ډول ډول زیادت او تغیر سره راغلی دی
لکه دبخاری دادب المفرد په یوه روایت کې راغلې دې : فصبر عليهن یعنی په دې لوڼو اوخوندو یې صبر وکړځکه ډېر داسی خلک شته چې هغوی په لوڼو اوخوندو خپه کېږې او ناشکري کوې او داکار شریعت سخت ناروابللی دی .
دابن ماجه په روایت کې داسې زیادت راغلی دی : وأطعمهن وسقاهن وكساهن یعنی
خوراک ، څښاک او پوښاک یې ورکړ. اود الطبرانی په یوه روایت کې اغلي دي : فأنفق عليهن وزوجهن وأحسن أدبهن یعنی په هغویې لګښت وکړ ،واده یې کړې او ښه اخلاق
یې ور وښودل .دامام احمد په یوه روایت کې راغلی دې : يؤدبهن ويرحمهن ويكفلهن
یعنی هغوی ته یې غوره اخلاق ور وښودل ،په هغوی یې رحم او له هغوی سره یې مینه
وکړه ، دهغوی کفالت یې وکړ .

اصلا زمو ږ په لوړ روایت کې یوه داسي جمله راغلي ده چې په هغه کې دا ټولي معناوې
پرتې دې چې هغه دا جمله ده : فَأَحْسَنَ صُحْبَتَهُنَّ )او ددې ټولو تفصیلاتو ګټه داده چې
باید مسلمانان خپلولوڼو اوخوندوته ته ډېره توجه وکړي ځکه د نارینه اولادپه نسبت
دوی کمزوری وی او پلار او وروڼو ته ډیر ې اړي وې ،

له لوڼو او خوندو سره به دا ښېګڼه به ترهغوروانه وې
څو یې ودونه ورته وکړل او په یوه بل روایت کې د واحسن الیهن په شرح کې علماوایې
چې ددې مطلب داده چې له واده وروسته یې له هغوی سره صله رحمي وپالـلـه یعنی
دهغوی پوښتنه یې کوله هغه یې کورته راوستلې او له هغوی سره یې ښه کول ،
ددې نءكيو بدل به جنت وې او له دې لوی انعام بل نشته الله دی راپه برخه کړي
-------------------------------------------------------------------

31

أَخْرَجَ مُسْلِمُ عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه ، أَنَّ رَسُولَ اللّهِ كَانَ يُؤتَىٰ بِأَوَّلِ الثَّمَرِ فَيَقُولُ :
" اللَّهُمَّ بَارِكْ لَنَا فِي مَدِينَتِنَا ، وَفِي ثِمَارِنَا ، وَفِي مُدِّنَا ، وَفِي صَاعِنَا ، بَرَكَةً مَعَ بَرَكَةٍ "
ثُمَّ يُعْطِيهِ أَصْغَرَ مَنْ يَحْضُرُهُ مِنَ الْوَلْدَانِ "

ژباړه : ابوهریره رضی الله عنه وایې : رسول الله صلی الله علیه وسلم ته به لومړۍ
رسیدلی میوه راوړل شوه ، ده به وویل : یا الله ! موږته زموږ په ښار کې برکت واچوه
، اوزموږ په مېوو کې برکت واچوه ، اوزموږ په وزن اوپېمانه کې برکت واچوه
یوبرکت په بل برکت دپاسه یعنی زیات برکتونه .
بیابه رسول الله صلی الله علیه وسلم هغه میوه په ناستو خلکو کې ترټولو کوچني
هلک ته ورکړه .

فایدې :

(1) علماوا یې کله به چې دصحابه کرامو باغونه اومیوی ورسېدلی نو لومړۍ
به یې یوڅه میوه رسول الله صلی الله علیه وسلم ته راوړه څو هغه دبرکت دعاورته
وکړی .

(2) په دې روایت کې راغلې دی چې رسول الله صلی الله علیه وسلم به هغه میوه
په ناستوخلکوکې کوچنی هلک ته ورکړه له دې نه داسې معلومیږې چې څومره به
ماشوم کوچنی و هغومره به په هغه باندی درسول الله صلی الله علیه وسلم شفقت
زیات و .


رښتینی
17.06.2011

32

أَخْرَجَ أَحْمَدُ وَالتِّرْمِذِيُّ عَنْ خَارِجَةَ بْنِ زَيْدٍ ، أَنَّ أَبَاهُ زَيْدًا أَخْبَرَهُ ، أَنَّهُ لَمَّا قَدِمَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ الْمَدِينَةَ ، قَالَ زَيْدٌ : ذُهِبَ بِي إِلَى النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَأُعْجِبَ بِي ، فَقَالُوا : يَا رَسُولَ اللَّهِ ، هَذَا غُلَامٌ مِنْ بَنِي النَّجَّارِ ، مَعَهُ مِمَّا أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَيْكَ بِضْعَ عَشْرَةَ سُورَةً ، فَأَعْجَبَ ذَلِكَ النَّبِيَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ، وَقَالَ : " يَا زَيْدُ ، تَعَلَّمْ لِي كِتَابَ يَهُودَ ، فَإِنِّي وَاللَّهِ مَا آمَنُ يَهُودَ عَلَى كِتَابِي " قَالَ زَيْدٌ : فَتَعَلَّمْتُ كِتَابَهُمْ ، مَا مَرَّتْ بِي خَمْسَ عَشْرَةَ لَيْلَةً حَتَّى حَذَقْتُهُ وَكُنْتُ أَقْرَأُ لَهُ كُتُبَهُمْ إِذَا كَتَبُوا إِلَيْهِ ، وَأُجِيبُ عَنْهُ إِذَا كَتَبَ "
ژباړه : دزید زوی خارجه وایې :ماته مې پلار (زیدبن ثابت رضی الله عنه) ویلې چې کله رسول الله صلی الله علیه وسلم مدینی ته راغی ، نوزه هغه ته وروستل شوم او رسول الله صلی الله علیه وسلم زه خوښ کړم ، هغه ته وویل شوچی یارسول الله داد بنونجار دقبیلی یوهلک دی ، په تاباندې چې الله کوم کتاب نازل کړی دی له ده سره دهغه څه دپاسه لس سورتونه دې یعنی یاد یې دي ، دې خبرې رسول الله صلی الله علیه وسلم ته خوند ورکړ ، راته ویې ویل : ای زیده ! ته د یهودو دژبي لیک لوست زده کړه په والله که زه ددوی په لیکونو باور لرم ، زید وایې ما دهغوی لیک لوست
زده کړل ، له پنځلس شپونه هم په کمه موده کې ما هغه ښه زده کړل نو ما به رسول الله صلی الله علیه وسلم ته دیهودو هغه لیکونه لوستل چې ده ته به دیهودو له خوا رالېږل کیدل او هم به مې دده له خوا هغوی ته لیکونه لیکل .

فایدې :

(۱)
که پلارخپل اولادته دخپل ماشومتوب د ځېرکتیا اوپوهې کېسی کوې داښه کار ده
لکه زید چې خپل زوی خارجه ته داکېسه کړي ده په دی سره په ماشومانو کې لېوالتیا او دلچسپي پیداکیږی او هر ماشوم هڅه کوې څو دخپل پلار په پله پل کیږدی .

(۲)دمشر او استاد له خواپه مناسب حالت کې د ماشوم پوهه او ځېرکتیا ستایل
لکه زید چې وایې فاعجب بی رسول الله .ځکه دمشر او استاد په مناسبه ستاینه سره ماشوم او شاګرد حوصله اولېوالتیا پیدا کوی .

(۳)

دناپیژندګلوي په صورت کې یوڅوک چاته معرفی کول او دهغه علمي درجه او حالت ورته ښودل ښه کار ده لکه په دې روایت کې چې زید رسول الله ته معرفی شوی دی او دا هم ورته ویل شوې دې چې دده دومره سورتونه یاد دې .

(۴)

دپردی ژبي زده کول سنت او غوره لاره ده په دې کې هیڅ ستونزه نشته دژبي په زده کولو سره یوانسان دهغه قوم ډېرڅه زده کولای شي او که دهغه قوم له خوا د دښمني ویره وي نو له هغوی سره دځېنې اړیکو په مهال دهغوی له شر نه هم ځان ژغورلی شي په دې روایت کې په ښکاره توګه رسول الله صلی الله علیه وسلم زیده ته امر کړی دی چې دیهودو ژبه زده کړه او داکار دومره مهم بلل شوی دی چې هغه په ډیره بېړه او تلیوار سره هغه ژبه زده کړې ده .

(۵)

په اسلامی چارو کې پر یهودو باور ندی په کار داراز په نورو کفارو هم باور نشي کیدلی اودیهودو په اړه دلته رسول الله صلی الله علیه وسلم په ډاګه وېلې دې چې زه په هغو ی باور نلرم .


رښتینی
20.06.2011

33

أَخْرَجَ الْبُخَارِيُّ وَالتِّرْمِذِيُّ وَ بْن مَاجَة عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا ، قَالَ : " كَانَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يُعَوِّذُ الْحَسَنَ وَالْحُسَيْنَ ، وَيَقُولُ : إِنَّ أَبَاكُمَا كَانَ يُعَوِّذُ بِهَا إِسْمَاعِيلَ وَإِسْحَاقَ أَعُوذُ بِكَلِمَاتِ اللَّهِ التَّامَّةِ مِنْ كُلِّ شَيْطَانٍ وَهَامَّةٍ وَمِنْ كُلِّ عَيْنٍ لَامَّةٍ " .

ژباړه : عبدالله بن عباس رضی الله عنهما وایې : رسول الله صلی الله علیه وسلم به
خپل دواړه لمسیان : حسن اوحسین رضی الله عنهما په دې دعاسره دمول یعنی
پرې ویله به یې اوهغوی ته به یې ویل چې ستا سوپلار یعنی ابراهیم علیه السلام
به هم په خپلو دواړو زامنو یعني اسماعیل او اسحاق علیهما السلام باندې هم دا دعاویله .
دالله جل جلاله په نومونواوټولو خبروچې کاملي اوپوره دې ؛ باندې له هرشیطن او
اوهر ضرري شي نه او له بدوسترګو نه پناه غواړم .

فایدې :

(۱)
ددې غوره او له برکته ډکو کلماتو فضیلتونه په مختلفو روایاتو کې راغلې دې
رسول الله صلی الله علیه وسلم دا کلمات نوروصحابه وته هم ښوولې دې او په
خپله به یې هم په خپلو لمسیانو وېلې .

(۲)
په دی دعا کې د الکلمات توری راغلی دی علماءوایې چې له دې نه قرانکریم مراد دی
او قرانکریم کامل دی لکه چې وایې : وتمت کلمه ربک صدقا وعدلا لا مبدل لکلماته
اوځېنې علماء ویې :له الکلمات نه دالله جل جلاله نومونه او صفات مراد دې اوداراز
ټول اسماني کتابونه .

(۳)
بدې سترګې یاموږ په پشتو کې بدنظر ورته وایو ؛ حق دی او په حدیث کې راغلې دې
چې دا حق ده اوداپه هغه وخت کې کار کوې چې کله بدنظرلرونکی انسان یوه شي ته
دحسد اوکېنې په سترګه وګورې اوعلماء وایې چې خبرې هم وکړې یعنی څه ووایې او
که څه ونه وایې بیا کار نه کوې ، اودبدوسترګو کار دالله په امر پورې تړلی دی چې
دالله خوښه نه وې هیڅ نه کېږې .

کېسه :

درسول الله صلی الله علیه وسلم په زمانه کې دوه صحابه کرا م یوځای روان وو په لاره
کې یې دباران ولاړې اوبه ولېدلې نو ویې ویل چې په دې اوبو به لامبو یوه یې دلامبلو
په نیت جامې لرې کړې آبل چې دده لغړبدن ولېد ویې ویل : څومره ښایسته یې !!
داسی څرمن خو مې دپیغلې هم نده لېدلې . په دې سره هغه صحابی ولویدی بیا یې
رسول الله صلی الله علیه وسلم ته راوړ او کېسه یې ورته وکړه هغه ورته وویل ولی
دې بدنظرلرونکې بارک الله نه وېلې او ولې یې دعا نه کوله ؟بیا هغه صحابی رسول
الله صلی الله علیه وسلم دم کړ او روغ شو.
بد نظر لررونکی چی یوه شي ته وګورې اوخوندورکړې نوخبری دې نه کوې یواځې
دې ووایې چې : الله دې برکت پکی واچوې اوله بدوسترګو دې الله وساتې .


رښتینی
22.06.2011

34
أَخْرَجَ أَحْمَد عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَارِثِ ، قَالَ : كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ
يَصِفُ عَبْدَ اللَّهِ ، وَعُبَيْدَ اللَّهِ ، وَكَثِيرًا بَنِي الْعَبَّاسِ ، ثُمَّ يَقُولُ : " مَنْ يُعْنِقُ إِلَيَّ فَلَهُ
كَذَا وَكَذَا ، قَالَ : فَيَسْبِقُونَ إِلَيْهِ ، فَيَقَعُونَ عَلَى ظَهْرِهِ ، وَصَدْرِهِ ،
فَيُقَبِّلُهُمْ وَيَلْتَزِمُهُمْ " .

ژباړه :

عبدالله بن الحارث رضی الله عنه وایې : رسول الله صلی الله علیه وسلم به دعباس
زامن : عبدالله ، عبیدالله اوکثیر رضی الله عنهم ستایل او بیابه یې ویل : څوک چې
ماته غېږ راکړې د هغو به دومره او دومره شی وې . دی وایې بیابه هغوی ده ته منډې
ور وهلې او له یوه بل نه به یې دمخکې کېدلو هڅه کوله ، هغوی به دده په سېنه او شا
باندې لوېدل ، او ده به ښکلول او په غېږ کې به یې نیول .

فایدې :

(۱)

دماشومانو ستاینه او دهغوی دحوصلې لوړولو پاره دهغوی دخېرکتیایادونه
کول غوره کار دی اوپه دې سره دماشومانو له مشرانو سره مینه زیاتېږې خو دا
ستاینه باید مناسبه او دهغوی دښوکارونوپرمهال وې او له حده زیاته نه وې .

(۲)

له ماشومانو سره ټوکي کول او هغوی ته انعامونه ټاکل غوره اوګټور کار دی
دماشومانو په مخ کی ورېن تندی لرل او له هغوی سره دیوه ملګرې په ډول چلند
ډېرګټور دی اوپه دې ډول چلندسره ډېر سرسخته او عنید ماشوم هم نرم کیږې
.

(۳)

په غېږ کې دمشومانو نیول او دهغوی ښکلول هم غوره او مهم کار دی په دې
توګه ماشومان ډېر دخوشالې احساس کوې اودا ډول چلند باید له نږدې خپلو
او لرې خپلوانو ټولو ماشومانو سره غوره کړل شې .دا نبوې خوی او اخلاق دې
لکه په دې روایت کې چې راغلې دادری ماشومان درسول الله صلی الله علیه
وسلم دتره زامن وو .


رښتینی
26.06.2011

35

أَخْرَجَ البُخَارِيُّ وَالتِّرْمِذِيُّ وَأَبُودَاوُدعَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبَّاسٍ ، قَالَ : كَانَ الْفَضْلُ بْنُ
عَبَّاسٍ رَدِيفَ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ، فَجَاءَتْهُ امْرَأَةٌ مِنْ خَثْعَمٍ تَسْتَفْتِيهِ
، فَجَعَلَ الْفَضْلُ يَنْظُرُ إِلَيْهَا وَتَنْظُرُ إِلَيْهِ ، فَجَعَلَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ
يَصْرِفُ وَجْهَ الْفَضْلِ إِلَى الشِّقِّ الْآخَرِ ، فَقَالَتْ : يَا رَسُولَ اللَّهِ ، إِنَّ فَرِيضَةَ اللَّهِ فِي
الْحَجِّ أَدْرَكَتْ أَبِي شَيْخًا كَبِيرًا لَا يَسْتَطِيعُ أَنْ يَثْبُتَ عَلَى الرَّاحِلَةِ أَفَأَحُجُّ عَنْهُ ؟ قَالَ
: " نَعَمْ ، وَذَلِكَ فِي حَجَّةِ الْوَدَاعِ " .

ژباړه :
عبدالله بن عباس رضی الله عنه وایې : فضل بن عباس درسول الله صلی الله علیه وسلم
شاته سپور وچې دخثعم دقبیلی یوه ښځه ورته راغله ، هغې ښځې دکومی مسئلې
پوښتنه کوله ،په دې وخت کې فضل دې ښځې ته کتل او ښځې هغه ته کتل ، اورسول
الله صلی الله علیه وسلم به دفضل مخ بل لورته اړاوه ، هغې ښځې وویل یارسول
الله دالله فریضه حج زما په پلار لازمه شوې ده خو هغه په سپرلۍ ځان نشي تم کولی
ایازه هغه ته حج کولی شم ؟ رسول الله صلی الله علیه وسلم ورته وویل هوکي .
او داکېسه درسول الله صلی الله علیه وسلم د وروستي حج (حجه الوداع) په مهال رامنځته شوې وه .

فایدې :

(۱)
داختر په سهار رسول الله صلی الله علیه وسلم له مزدلفی نه منی ته راروان و فضل
دعباس زوی چې درسول الله دتره زوی و هغه یې شاته سپوور کړی و او په لاره کې
دخلکو پوښتنوځابولوته ودریدی چې دا خثعمیه مېرمن هم دپوښتنې له پاره ورته
راغله .

(۲)
په یوه بل روایت کې راغلی دې چې رسول الله صلی الله علیه وسلم فضل له زَنِې ونیو
او دهغه مخ یې بل لورته واړاوه له دی نه دا معلومولی شوچی که یوناروا کار په لاس
سره منعه کیدلی شی بايد منعه کړل شي .

(۳)
دپردیو مېرمنو مخته کتل ناروا او حرام دې اودنارېنه او ښځېنه و دواړو له پاره
غض البصر یالاندې کتل لازمي او قراني امر دی , دلته رسول الله صلی الله علیه
وسلم په عملی توګه فضل د غض البصر له مخالفت نه منعه کړی دی .

(۴)
په یوه روایت کې راځې چې رسول الله صلی الله علیه وسلم دفضل مخ بل لورته واړاوه
نو هغه بیا له هغی بلې خوا دې مېرمنې ته کتل خو رسول الله صلی الله علیه وسلم بیا
دده مخ بل لورته واړاوه له دې روایت نه دا معلومولی شو چې له ناروا کار نه منعه کول باید په ډېره نرمي او حکیمانه توګه سره وې .

(۵)

دترمذی په روایت کې راغلې دې چې رسول الله صلی الله علیه وسلم ته خپل تره عباس
رضی الله عنه وویل یارسول الله دستاد تره دې زوی (فضل) مخ دې ولې بل لورته
اړاوه ؟ هغه ورته وویل : ځوان هلک اوپیغله مې ولېدل نو ووېریلم چې شیطان یې
ونه دروهې


رښتینی
27.06.2011

36

أَخْرَجَ النَّسائِيُّ وَ ابنُ حِبَّان عَنْ أَنَسٍ ، أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ كَانَ
" يَزُورُ الأَنْصَارَ ، وَيُسَلِّمُ عَلَى صِبْيَانِهِمْ ، وَيَمْسَحُ بِرُءُوسِهِمْ " .

ژباړه :

انس بن مالک رضی الله عنه وایې : رسول الله صلی الله علیه وسلم به انصارو
ته ورتلو ، دهغوی ماشومانوته به یې سلام کاوه ، او دهغوی په سرونو به یې
لاس تېراوه .

فایدې :

(۱)
له دې حدیث نه له انصارو سره درسول الله صلی الله علیه وسلم مینه معلومېږې
په ګڼ شمیېرنورو روایتونوکې هم له هغوی سره دده دمینی ژورې او سپړلې خبرې
راغلي دي لکه په یوه حدیث کې رسول الله صلی الله علیه وسلم وایې : که ټول خلک
په یوه لار ولاړشې او انصار په بله لار ولاړشي زه به د انصارو په لارځم .

(۲)
دانصارو کورونوته ورتګ او دهغوی ماشومانو ته هم سلام کول او په سرونو یې لاس
تېرول له هغوی سره دمینی معنی لري اوڅرنګه چې ماشومان لویانو ته ګوري او د
هغوی توجه ته لېوال وې نو پر هغوی سلام کول هغوی ته توجه ورکول دي اوله هغوی
سره دمینی معنی لرې .

(۳)
دماشومانو په سرونو دلویانو لاس تېرول شفقت اوله هغوی سره مینه ده رسول الله صلی
الله علیه وسلم له ماشومانوسره ډېره مینه لرله او په مختلفو نورو روایاتوکې هم راغلې دي چې رسول الله صلی الله علیه وسلم به دماشومانو په سرونولاس تېراوه.
اودې کوچنیو صحابه کرامو چې دده په لاس تېرولو څومره خوشالي احساس کوله
دهغوی خبرې هم په روایاتو کې راغلې دې .


رښتینی
27.06.2011

37
أَخْرَجَ الْبُخَارِيُّ وَ مُسْلِمٌ وَأَبُودَاوُدوَأَحْمَدُعَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا، قَالَتْ :
قَدِمَ نَاسٌ مِنَ الأَعْرَابِ ، فَقَالُوا : أَتُقَبِّلُونَ صِبْيَانَكُمْ ؟ فَقَالَ : " نَعَمْ " . فَقَالُوا :
لَكِنَّا وَاللَّهِ مَا نُقَبِّلُ . فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ : " وَأَمْلِكُ إِنْ
كَانَ اللَّهُ نَزَعَ مِنْكُمُ الرَّحْمَةَ " .

ژباړه :
عائشه رضی الله عنها وایې : دبدوګانو یاکوچیانو څو کسان راغلل او ویې ویل :
تاسو خپل ماشومان ښکلوئ ؟رسول الله صلی الله علیه وسلم ورته وویل : هوکي
هغوی وویل : په خدای سوګند موږ خپل ماشومان نه ښکلوو، نورسول الله صلی
الله علیه وسلم ورته وویل : نو الله چې ستاسونه رحمت او شفقت لرې کړی دی
ددی زه وسم نلرم چې بېرته یې درکړم .

فایدې :

(۱)
دماشوم ښکلول او له هغه سره نرمې او لوبې کول خورا ډیرې ګټې او فایدې لرې
دماشوم په ښکلولو او له هغه سره مینه په هغه کې دا احساس پیداکوې چې دی
مرغوب دی او څوک مینه ورسره کوې . او دا مینه او له ماشوم سره نرمي بایدپه
مناسب ډول وې په دی کې شک نشته چې داعتدال له درجې نه که مینه زیاته شې
هم ځینې ناسمي پایلې رامنځته کوي .

(۲)
صحرایي اوکوچې خلک په ټولېزه توګه سخت زړي او بي رحمه وې ځکه دوی
زیات وخت ګوښي او یواځې اوسي او له علم ، پوهي اوتمدن څخه لري وې نو
له دې کبله په دوی کې نرمي او پوهه کمه وې نوځکه دوی له رسول الله صلی الله
علیه وسلم نه پوښتنه وکړه چې تاسو ماشومان ښکولوئ ؟
خو چې دوی وویل موږ خو یې نه ښکولوونو رسول الله صلی الله علیه وسلم ددی
داکار په سختو ټکو سره رد کړ او ورته ویې ویل چې ستاسو له زړونو نه الله رحم
اوشفقت لرې کړی دی نو زه یې بیرته نشم درکولی ددوی ددې کړنې له دي سخت
تردید نه هم دا معلومولی شو چې رسول الله صلی الله علیه وسلم له ماشوم سره
مینه څومره مهمه بلله او که به چا له ماشوم سره مینه نه کوله هغه یې له دې کار نه
منعه کاوه .

(۳)
دې کوچیانو چې وویل موږ ماشومان نه ښکولوو دا خبره شاید هغوی د خپل رواج
او عادت له مخې کړې وې په ډېرۍ پشتنو کې هم دماشوم ښکولول او له هغه سره
مینه غوره کار نه بلل کېږې او ډېر داسي خلک شته چې دماشوم په مینه شرمېږې !
شرم او حیا په اسلام کې یو غوره اوډېر ستایل شوی خوی دی خوداډول شرم ناروا
او غیر انسانی شرم دی له داسی شرم نه باید ځان وژغورل شي ځکه یوداسي کار
چې هغه هم دفطرت موافق وې او هم له اسلامی اخلاقونه شمېرل کېږې دې ته باید
خلک تشویق او مخالفت یې وغندل شې .


رښتینی
28.06.2011

38
أَخْرَجَ الْبُخَارِيُّ والنَّسَائِيُّ وَالطَّبَرَانِيُّ وَأَحْمَدعَنْ الْحَسَنَ ، يَقُولُ : سَمِعْتُ
أَبَا بَكْرَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ ، يَقُولُ : رَأَيْتُ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ عَلَى
الْمِنْبَرِ وَالْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا ، إِلَى جَنْبِهِ ، وَهُوَ يَلْتَفِتُ إِلَى
النَّاسِ مَرَّةً ، وَإِلَى الْحَسَنِ مَرَّةً ، وَيَقُولُ : " إِنَّ ابْنِي هَذَا سَيِّدٌ ، وَلَعَلَّ اللَّهَ
أَنْ يُصْلِحَ بِهِ بَيْنَ فِئَتَيْنِ مِنَ الْمُسْلِمِينَ " .

ژباړه : حسن رضی الله عنه وایې : له ابوبکره رضی الله عنه نه مې اورېدلې دې
هغه ویل چې رسول الله صلی الله علیه وسلم مې په منبرباندې ولید او حسن بن
علی رضی الله عنهما یې څنګ ته ناست و، کله به یې خلکو ته کتل او کله به یې
حسن ته وکتل او ویې ویل : زما دا زوی سردار دی خدای پاک به دده په ذریعه
د مسلمانانو د دووډلو په منځ کې سوله وکړې .

فایدې :

(۱)
رسول الله صلی الله علیه وسلم خپل لمسۍ له ځانه سره په منبر کېنولی و او تاسو
څه فکر وکوئ چې دا دمینی کومه کچه بللی شو ؟!!
زما په اند دا له ماشومانو سره دبی انتها مینی معنی لرې او په دې سره امت ته دا
پیغام ورکول و چې خپل ماشومان مو ونازوئ په دینی چاروکې یې له ځانونو سره
شریک ولرئ او په دینی ناستو او محافلوکې یې بلد او روږدې کړئ .

(۲)
د اسلام د دریم خلیفه عثمان بن عفان رضی الله عنه په اخرې وخت کې ځېنې شرغوښتونکودهغه پر خلاف بغاوت وکړ او ددې بغاوت تر شا اساسی څېره
په تاریخ کې د عبدالله بن سبآ په نامه سره یادېږې . دې کس ځېنې مغرض او
ځېنې ساده خلک ودروهل او دعثمان رضی الله عنه په خلاف یې بغاوت وکړ
په دې بغاوت کې عثمان رضی الله عنه صبرا شهید شو او له هغه وروسته علی
بن ابی طالب کرم الله وجهه خلیفه شو او له همدی بغاوت نه دمسلمانانو په منځ
کې مخالفتونه او آن ترجګړو خبره ورسېده .
خبره لنډوو کله چې علی رضی الله عنه شهید شو له هغه وروسته دده زوی حسن
رضی الله عنه خلیفه وټاکل شو حسن بن علی رضی الله عنهما په لنډ وخت کې
له معاویه رضی الله عنه سره سوله وکړه او دمسلمانانو په منځ کې بوږنونکې
جګړې او مخالفتونه پای ته ورسېدل او دا له خلافت نه د حسن بن علی رضی الله
عنه د تېرېدلو په برکت .
زما په اند اسلامی نظام ته درسېدلو له پاره ستونزې هم ډیرو خلکو ګاللې دې او د
اسلامی نظام دپلي کولوله پاره هم داسلام په تاریخ کې ډېرې هڅې شوې دې خو له
واک نه دتېرېدلو کار له هغو نوروکارونو نه ډېر سخت دی او دا سخت کار درسول
الله صلی الله علیه وسلم دې ستر لمسي سرته رسولی دی .اودخپل ستر نیکه رسول الله
صلی الله علیه وسلم ستره هېله (دمسلمانانوپه منځکې سوله ) یې سرته رسولې ده

یوه خبره چې زه ډېر ورته په تعجب کې یم هغه دمورخینو دا یو عجیب کار دی
چی درسول الله صلی الله علیه وسلم دکشرلمسي حسین بن علی رضی الله عنهما
کار او اقدام تاریخ او مورخینو ډېر ځلولی دی او په هغه باندي مستقل کتابونه
لېکل شوې دې خو دحسن بن علي رضی الله عنهما دسولي رول دومره ندی ځلېدلی
اونه چا دومره اهمیت ورکړی دی !!

نن سبا که دیرغلګرو او ظالمانو په خلاف دمبارزې له پاره موږ په تاریخ کې
د حسین بن علی رضی الله عنه رول کتلو او څېړلوته اړکېږونو نن خو ډېرځله
دمسلمانانو په منځ کې خپلمنځې جګړې هم رامنځته کېږې او همدا ستونزه
ددي لامل ده چې مسلمانان یې کمزورې کړې او ځپلې دې اوپه داسي حالاتو
کې موږ باید خلکو ته دحسن بن علی رضی الله عنهما رول بیان او دهغه په رڼا
کې باید خلک خپل منځې روغې جوړې ته را وبلل شې ، داراز د عثمان بن
عفان رضی الله عنه شهادت هم دې ته ورته بېلګه ده
خو له بده مرغه چې د حسن رضی الله عنه له رول نه ډېر کم خلک خبر دې اوډېر یې
په اړه معلومات نلرې .


رښتینی
29.06.2011

39
أَخْرَجَ أَحْمَدوَالطَّحَاوِيُّ فِي مُشْكِلُ الأَثَارعَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ ، رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ ،
قَالَ : كُنْتُ أَرْعَى غَنَمًا لِعُقْبَةَ بْنِ أَبِي مُعَيْطٍ ، فَمَرَّ بِي رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ
، فَقَالَ لِي : " يَا غُلامُ ، هَلْ مِنْ لَبَنٍ ؟ " قُلْتُ : نَعَمْ ، وَلَكِنِّي مُؤْتَمَنٌ ، فَقَالَ : " هَلْ مِنْ
شَاةٍ لَمْ يَنْزُ عَلَيْهَا الْفَحْلُ ؟ " فَأَتَيْتُهُ بِشَاةٍ فَمَسَحَ ضَرْعَهَا ، فَنَزَلَ لَبَنٌ ، فَحَلَبْتُهُ فِي إِنَاءٍ
، فَشَرِبَ وَسَقَا أَبَا بَكْرٍ ، ثُمَّ قَالَ لِلضَّرْعِ : " اقْلِصْ " فَقَلَصَ ، ثُمَّ أَتَيْتُهُ بَعْدَ هَذَا ، فَقُلْتُ :
يَا رَسُولَ اللَّهِ ، عَلِّمْنِي مِنْ هَذَا الْقَوْلِ ، فَمَسَحَ رَأْسِي ، ثُمَّ قَالَ : " يَرْحَمُكَ اللَّهُ ، إِنَّكَ
غُلامٌ مُعَلَّمٌ " ، قَالَ : فَأَخَذْتُ مِنْهُ سَبْعِينَ سُورَةً مَا نَازَعَنِيهَا بَشَرٌ .

ژباړه : عبدالله بن مسعود رضی الله عنه وایې : ماد ابومعیط دزوی عقبه مېږې پوولې
چې رسول الله صلی الله علیه وسلم راباندې راغی ،راته ویې ویل : هلکه!شیدې لرې ؟
ماورته وویل هوکې لرم یې خو دا مېږې له ماسره امانت دې ، ده راته وویل کومه وچه
میږ نشته ؟ نومایوه مېږ ورته راوستله ، ده دهغې میږې په غولانځه لاس تېرکړ، نو ما
هغه په یوه لوښې کې ولوشله ، ده او ابوکر دواړو شېدې وڅـــــــښلې ، بیــــا یې دمېږې
غولانځې ته وویل : ټوله شه ! او هغه ټوله اوګونځې شوه له دې وروسته زه بیا رسول
الله ته ورغلم او ورته ومې ویل : یارسول الله ماته قران راوښیه! هغه زما په سر لاس
تېرکړ او ویې ویل : الله دې په تا رحم وکړې ته پوهه هلک یې . عبدالله وایې ما له ده
نه اویا سورتونه داسې زده کړل چې هېڅ انسان په هغوکې له ما سره مقابله نوی کولی .

فایدې :

(۱)
دضرورت په وخت کې دخوراک له پاره له هرچا نه یوڅه غوښتل کېدلی شې لکه
رسول الله صلی الله علیه وسلم چې له عبدالله بن مسعود نه غوښتې دې او دا که له
کافرنه وې هم اودا مهال رسول الله صلی الله علیه وسلم او ابوبکر له مشرکینو نه
دتېښتې په حالت کې وو دا خبره په یوه بل روایت کې راغلې ده .

(۲)
که دیوه کافر مال له چا سره امانت وې په هغه کې هم خیانت ناروا دی لکه عبدالله چې
رسول الله صلی الله عليه وسلم ته وویل دامال له ماسره امانت دی او هغه مال دیوه لوی مشرک عقبه ابن ابی معیط و که څه هم دا مــــهال عبدالله لا اسلام نه و منلی .

(۳)
له وچې مېږې نه پۍ پیدا کېدل درسول الله صلی الله علیه وسلم معجزه ده او درسول
الله صلی الله علیه وسلم دهجرت په سفر کې داسي نورې معجزې هم رامنځته شوې
وې لکه د آم معبد په کېسه کې هم ورته معجزه پېښه شوې وه .

(۴)

له دې روایت نه له ځوانانو او ماشومانو سره درسول الله صلی الله علیه وسلم مینه
او غوره چلند معلومولی شو . عبدالله چې له رسول الله صلی الله علیه نه غوښتنه وکړه چــــې قران را وښیه رسول الله صلی الله علیه وسلم لومړۍ دهغه په سر لاس تېر کړهغه
ته یې دعا وکړه اوبیا یې دهغه دحوصلي دلوړولو له پاره ورته وویل : ته پوهه خلک
یې .هر استاد ته په کار ده چې له شاګرد سره مینه او غوره چلند وکړې اوشاګـــــــــرد
وهڅوې څو یې له علم سره مینه زیاته شي .

(۵)
دشاګردانو داعتماد پیدا کولو له پاره د تحدیث بالنعمه په توګه که یوڅوک دخپلي
پوهې دکره والې په اړه څه ووایې دا ښه خبره ده لکه عبدالله چې وایې هغه اویاسور
تونه مې داسې زده کړې او یاد کړې و چې یوچا هم له ماسره منازعه او جنجال نشوی
پکې کولی .


رښتینی
30.06.2011

40
أَخْرَجَ أَحْمَد وَالطَّبَرَانِيُّ وَ الْبَيْهَقِيُّ عَنْ أَبِي أُمَامَةَ : " أَنَّ فَتًى شَابًّا أَتَى إِلَى رَسُولِ اللَّهِ
صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ، قَالَ : يَا رَسُولَ اللَّهِ ائْذَنْ لِي فِي الزِّنَا ، قَالَ : فَصَاحَ الْقَوْمُ بِهِ ،
وَقَالُوا : مَهْ مَهْ ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ : أَقْرُوهُ وَادْنُهُ فَدَنَا حَتَّى كَانَ
قَرِيبًا مِنْ رَسُولِ اللَّهِ ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ : أَتُحِبُّهُ لأُمِّكَ ؟ فَقَالَ : لا وَاللَّهِ يَا رَسُولَ اللَّهِ ،
جَعَلَنِي اللَّهُ فِدَاكَ . فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ : وَلا النَّاسُ يُـــــــــــحِبُّونَهُ
لأُمَّهَاتِهِمْ . قَالَ : أَفَتُحِبُّهُ لابْنَتِكَ ؟ قَالَ : لا وَاللَّهِ يَا رَسُولَ اللَّهِ ، جَعَلَنِي اللَّهُ فِدَاكَ .
قَالَ : وَلا النَّاسُ يُحِبُّونَهُ لِبَنَاتِهِمْ ، قَالَ : أَفَتُحِبُّهُ لأُخْتِكَ ؟ قَالَ : لا وَاللَّهِ يَــــا رَسُولَ
اللَّهِ ، جَعَلَنِي اللَّهُ فِدَاكَ . قَالَ : وَلا النَّاسُ يُحِبُّونَهُ لأَخَوَاتِهِمْ . قَالَ : أَفَتُحِــــــــــــــــــبُّهُ
لِعَمَّتِكَ ؟ قَالَ : لا وَاللَّهِ يَا رَسُولَ اللَّهِ ، جَعَلَنِي اللَّهُ فِـــــــــــدَاكَ . قَــــالَ : وَلا النَّاسُ
يُحِبُّونَهُ لِعَمَّاتِهِمْ . قَالَ : أَفَتُحِبُّهُ لِخَالَتِكَ ؟ قَالَ : لا وَاللَّهِ يَا رَسُولَ اللَّهِ ، جَـــــعَلَنِي
اللَّهُ فِدَاكَ . قَالَ : وَلا النَّاسُ يُحِبُّونَهُ لِخَالاتِهِمْ . قَالَ : يَا رَسُولَ اللَّهِ ادْعُ اللَّهَ لِــــــــي .
قَالَ : فَوَضَعَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَدَهُ عَلَيْهِ ، ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى
اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ : اللَّهُمَّ اغْفِرْ ذَنْبَهُ وَطَهِّرْ قَلْبَهُ وَحَصِّنْ فَرْجَهُ " . قَالَ : فَـــــــــــــــــكَانَ
لا يَلْتَفِتُ إِلَى شَيْءٍ بَعْدُ "
ژباړه : یوځوان رسول الله صلی الله علیه وسلم ته راغی او ورته ویې ویل : یارسول الله ماته دزنا اجازه راکړه ! مخکې له دې چې رسول الله صلی الله علیه وسلم کوم ځواب ورکړې خلکو سپک کړ او بد رد یې ورته وویل او ورته ویې ویل : چوپ شه داڅه وایی ؟!
رسول الله صلی الله علیه وسلم ورته وویل ماته رانږدي شه ! او ورنږدی شو هغه ورته وویل کېنه او هغه ځوان درسول الله صلی الله علیه وسلم خواته کېناست او ورته ویی ویل : ایا ته دا خوښوي چې څوک ستا له مور سره زنا وکړې ؟هغه ځوان وویل : الله می دی له تا قربان کړی په خدای سوګند چی نه یی خوښوم . رسول الله ورته وویل چی نور خلک هم دا نه خوښوی چی څوک یې له مندو سره زنا وکړې .
بیا یې ورته وویل : ته دا خوښوې چې څوک دې له لور سره زنا وکړي ؟هغه ورته وویل : الله مې دې له تا قربان کړې نه والله نه یی خوښوم . هغه وویل چی هیڅوک دا نه خوښوې . بیا رسول الله ورته وویل : ایاته دا خوښوې چی له خور سره دي څوک زنا وکړې ؟ هغه ځوان وویل : خدای می دي له تا قربان کړې والله که یی خوښوم .
هغه وویل : هیڅوک دا نه خوښوې چې له خوندو سره یې څوک زنا وکړې .
بیا رسول الله ورته وویل : ایا ته دا خوښوې چې له عمي سره دی څوک زنا وکړی ؟
هغه وویل : خدای می دی له تا قربان کړی والله نه یې خوښوم . رسول الله وویل : هیڅوک دا نه خوښوی چی له عمه ګانو سره دی څوک زنا وکړې .
بیا یې ورته وویل : ایا ته دا خوښوې چې له خالي سره دي څوک زنا وکړې ؟هغه ورته وویل : خدای می دی له تا قربان کړې نه والله که یې خوښوم .هغه وویل هیڅوک هم دا نه خوښوي چې له خاله ګانو سره دي څوک زنا وکړې .
بیا رسول الله صلی الله علیه وسلم دهغه پر وږه لاس کېښود اوداسې دعا یې ورته وکړه : ای الله دده ګناه معاف کړه ! او دده زړه پاک کړه ! او دی له زنا وژغوره !
وروسته بیا دا ځوان دومره برابر شو چی دزنا لوری ته یی هم نه کتل .

فایدې :

(۱)
زموږ خلک وایې په شرعه کې شرم نشته داخبره سمه ده عرب ډېر صریح او واضح خلک دې
په هغوی کې منافقت ډېر کم دی نودې ځوان ته موږ بی ادبه نشو ویلی ځکه دده موخه به دا وه
چې شایدپه دې توګه له رسول الله صلی الله علیه وسلم نه له زنا نه دمنعه کېدلو کوم علاج تر
لاسه کړې ده چې په زړه کې کومه کمزورې لرله هغه یې بې له شرمه په صراحت اوډاګه رسول
الله صلی الله علیه وسلم ته بیان کړه او هغه و چې له رسول الله صلی الله علیه وسلم نه یې داسې
دپند اوعبرت خبره ترلاسه کړه چې بیا ټول عمر زنا ته نشو نږدې او دادی نن موږ هم له هغې
حکیمانه وینا نه پند اخلو او دپند په توګه بیانول کېږې .

(۲)
تاسو دی حدیث شریف ته ځیر شئ ! دلته له زنا نه ددي ځوان د منعه کولو له پاره رسول الله صلی الله علیه وسلم څومره ستر او له حکمته ډک اسلوب کار ولی دی !!
لومړۍ خو دا ځوان دومره ناخبره و چی دعامو خلکو په منځ کی یې له رسول الله نه دزنا اجازه غوښتله خو دخلکو دترټنی په منځ کی د ستر پیغمبر غوره او مهربانه چلند هغه دومره متاثر کړ چی له هری خبری سره رسول الله صلی الله علیه وسلم ته وایې جعلنی الله فداک یعنی خدای می دی له تانه قربان کړی !!
(۳)
رسول الله هغه دزنا بدي ته په ډیره حکیمانه توګه متوجه کړ هغه داسی چی مور ، لور، خور، عمه او خاله په هر انسان ګرانې وي نو یو انسان چې له کومي ښځې سره زنا کوي هغه به حتما دچا مور یا لور یا خور یا عمه یا خاله وې نو دا انسان خو ددی خپلوانو له پاره هیڅ کله نه خوښوی چی څوک دې زنا ورسره وکړې نو بیا دبل چا په حق ولی تیرۍ کوې ؟او دنورو له خپلوانو سره ولي زنا کوې ؟

اودا دماشوماشومانو له پاره دڅلوېښتو حدیثونوڅلوېښتم حدیث دی او په دې ځای
داموضوع پای ته ورسېدله ولله الحمد والشکر وبنعمته تتم الصالحات

حامد


یادونه

رښتینی
30.06.2011

یـــــــــــــــــــــــــــــــــادونه

له شپاړسم حدیث وروسته تر دودېرشم حدیث پورې
پنځلس واړه حدیث مې د شپاړسم حدیث په ځای کې
درج کړل هغلته یې کتلی شئ

ستاسو د دعاو په هیله


M Tahir
09.07.2011

ښاغلی رښتينی صاحب
الله جلجلاله دې يي اجر درکړي، ډېره ښکلې لړۍ مو بشپړه کړه او موږ ته دې الله جلجلاله توفيق راکړي چې د عمل ډګر مو پۀ دغه نبوي مرغلرو ښکلی او ښايسته کړو!
پۀ مينه
ستاسو طاهر


jamila
28.07.2011

محترم ورور رښتینی ساب الله دې ددی ښایسته لیکنی اجرونه درکړې بېخې
په زړه پورې اوګټور حدیث مبارکان مو لیکلې او ډیر شه تشریح کړې دې په
دې کې دشک خای نسته سی زموږ دماشومانو له باره نبوی لارشوونې ترهرڅه
مهمې او ضروری دی الله دې موږ ته توفیق راکړې سی خپل ماشومان په ښه
اسلامې روحیه و روزو

په درنشت


رښتینی
13.10.2011

وطنمل صاحب مننه
که دا موضوع وتړل شې بده به نه وې
او تاته به یې هم ثواب رسیږې


OK
This site uses cookies. By continuing to browse the site, you are agreeing to our use of cookies. Find out more